Steen is liefde : een liefdesgeschiedenis uit de kringen van Freud en Jung

In Steen is liefde boekstaaft Eveline Hasler de waargebeurde liefdesgeschiedenis tussen de Zwitserse schrijfster Regina Ullmann en de psychoanalyticus Otto Gross, gesitueerd in het München van begin vorige eeuw. Otto Gross was een tijdgenoot van Freud en Jung, die in de vergetelheid is geraakt. Regina Ullmann is een niet meer zo heel bekende schrijfster, die in haar tijd een redelijke bekendheid genoot.

Otto Gross kan worden beschouwd als de voorloper van de antipsychiatrie. Hij gold als een buitenbeentje omdat hij er nogal onorthodoxe en anarchistische ideeën op nahield over hoe zijn (overwegend vrouwelijke) clientèle behandeld diende te worden. Zijn analyses duurden dag en nacht. Niet zelden maakte hij zijn patiëntes zwanger. In het café bracht hij met veel uiterlijk vertoon openbare analyses te berde. Hij was een vurig bepleiter van polygamie en het matriarchaat. Ook Jung was onder de indruk van deze flamboyante persoonlijkheid. Maar Gross was verslaafd aan morfine en cocaïne, waardoor hij de realiteit meer dan eens uit het oog verloor. Jung nam de getroebleerde collega in analyse, tot deze de kliniek ontvluchtte door over een muurtje te springen.

Aan het begin van het verhaal is Regina Ullmann een bedeesde, nog onbekende schrijfster, die volledig in de ban is van haar dominante en ambitieuze moeder. Vastbesloten om van haar dochter een ster te maken, bezoekt deze iedere avond Café Stefanie in München, waar Otto Gross stamgast is. Gross valt als een blok voor de zwijgzame schrijfster en besluit om haar in analyse te nemen, met als doel om haar creativiteit aan te wakkeren en haar los te weken van haar moeder. Ook hij gaat gebukt onder een verstikkende relatie met zijn militaristische vader, die hij tegelijkertijd hard nodig heeft om zijn verslaving te bekostigen. Zo helpt de patiënt ook een beetje de therapeut.

Het duurt dan ook niet lang voordat de twee seks met elkaar hebben. Volgens de therapeut om Regina's 'uitgewoonde huis' weer bewoonbaar te maken. De therapie lijkt Regina goed te doen, want ze komt tegen haar moeder in opstand en schrijft als een bezetene. Tot zij zwanger wordt. Dan grijpt moeder in en verbant haar naar een verlaten oord om daar haar dochter ter wereld te brengen.

Gross geeft niet thuis als er van hem financiële ondersteuning verlangd wordt, want vanzelfsprekend is hij van mening dat de vrouw in het matriarchaat zichzelf moet zien te bedruipen. Dit doet voor Regina's moeder de deur dicht. Ze verbiedt haar dochter verdere omgang met Gross en zo keert Regina veilig terug naar de moederschoot.

Dit boek is vooral een inzichtelijke en goed afgewogen documentaire. Als roman is het iets minder geslaagd, want het is te fragmentarisch. Fictie wordt met feiten afgewisseld, maar het lijkt of de schrijfster hierin geen duidelijke keuze heeft kunnen maken. Het is echter haar grote verdienste dat ze deze niet zo heel bekende historische figuren een gezicht heeft gegeven. Vooral Otto Gross wordt, ontdaan van de postume excentrieke franje, een mens van vlees en bloed. Een meelijwekkende junk met een autoriteitsprobleem, maar ook een charismatisch en bevlogen psycho-analyticus. Zijn anarchistische opvattingen worden meer dan aanschouwelijk gemaakt. Daarbij vergeleken steekt de persoon van Regina Ullmann toch een beetje bleekjes af. [Jolies Heij]