Kikker en zijn vriendjes

Kikker is Kikker niet meer
De ‘Kikker & vriendjes’-reeks
Kikker is kikker. Met deze titel voor zijn zesde kikkerprentenboek gaf Max Velthuijs aan dat Kikker niet zomaar ‘een kikker’ is, maar ‘Kikker’, een unieke identiteit in de kinderboekenwereld.
Toen Velthuijs in 2005 stierf, betekende dit niet het einde van Kikker. Integendeel, Kikker werd levend, springlevend. De televisiereeks waarover tijdens de laatste jaren van Velthuijs’ leven al heel wat te doen was geweest, werd eindelijk gerealiseerd. Op 25 december 2008 sprong Kikker voor het eerst rond op de buis. De twaalf oorspronkelijke prentenboeken werden omgezet in animatiefilmpjes en daarnaast werden er veertien verhaaltjes bij bedacht. Deze scenario’s gaven op hun beurt weer aanleiding tot nieuwe Kikkerboeken, de zogenaamde spin-off boeken verschenen onder de reeksnaam ‘Kikker & vriendjes’. Maar is Kikker in deze Kikkerboeken nog Kikker? Was de vrees van Max Velthuijs gegrond: ‘Voor je het weet ontstaan er Disney-achtige praktijken en gaan ze er van alles bij maken. Dat wil ik niet, het moet wel echt Kikker blijven’.
Kikker dook het eerst op als een nevenpersonage in Velthuijs’ boeken van ‘Klein Mannetje’. In het derde boek van Klein Mannetje Klein Mannetje helpt een vriend (1986) komt Kikker voor het eerst op de voorgrond. Kort daarna schreef Max Velthuijs zijn eerste Kikkerboek: Kikker is verliefd. Een uitgever hiervoor vinden was niet voor de hand liggend. Is verliefdheid wel een thema voor kinderen? Kan een kikker wel leiden tot identificatie? Eens uitgegeven werd het boek echter positief onthaald. Nederland bleek klaar te zijn voor het groene figuurtje met zijn rood-wit gestreepte broek en bekroonde het meteen met de Zilveren Penseel in 1990. Al gauw volgden er meer kikkerboeken. En dat Kikker is verliefd geen kwalitatieve toevalstreffer was, bewezen de andere griffels en/of penselen die Max Velthuijs met Kikker en het vogeltje (1992), Kikker in de kou (1993), en Kikker is kikker (1997) in de wacht sleepte. Na zes kikkerboeken begon Velthuijs zich vragen te stellen over zijn groene hoofdfiguur: ‘Commercieel mag het dan verstandig zijn om meer boeken te maken rondom één figuur, er school ook gevaar in. Dat bleek wel. Een figuurtje geraakt uitgemolken waar je bij staat. En Kikker roept nu eenmaal steeds dezelfde vragen op.’1 Velthuijs overwoog een punt te zetten achter Kikker. Zijn vele lezers reageerden fel, en ook Velthuijs zelf bleek niet in staat zijn alter ego los te laten. Er volgden nog zes kikkerboeken. In 2004 kreeg Max Velthuijs de Hans Christian Andersen Award for illustration.
Wat maakt Kikker nu precies tot zo een prijsbeest? De jury van de Hans Christian Andersen Award prees Velthuijs onder andere om zijn inzicht in de wereld van kinderen. Velthuijs leek hen te begrijpen , hun twijfels, angsten en vreugden2. Kikker wordt geconfronteerd met verliefdheid, verdriet, de dood, thema’s die als het ware universeel zijn. Toch is Kikkers wereld geen angstaanjagende wereld. Humor, geborgenheid en vriendschap creëren een veilige sfeer. De boeken van Kikker dragen een boodschap uit maar doen dat vaak op een subtiele manier, waarbij vooral de emoties van de personages centraal staan. De sterkte van Kikker zit hem als het ware in zijn menselijkheid. Naast de quasi filosofische inhoud dragen ook de illustraties van Kikker bij tot het succes ervan. Elke tekening is een schilderijtje op zich, samengesteld uit laagjes waterverf waarbij elke lijn en kleurschakering bewust werd aangebracht. ‘Elke lijn doet iets, is onderdeel van het verhaal’, gaf Velthuijs zelf aan. De kleuren in Kikker in de kou geven precies de kilte van de winter weer en ook in Kikker en Beertje probeerde Velthuijs een nieuw kleurenpalet uit dat afweek van de doorgaans groene weiden en blauwe luchten van de eerste Kikkerboeken. Steeds opnieuw bleef hij op zoek gaan naar manieren om zijn Kikker verder te verfijnen en meer eigen te maken.
De intussen verschenen boeken van ‘Kikker & vriendjes’ hebben in ieder geval heel wat gelijkenissen met hun prototype. De vaste personages Eend, Haas, Varkentje en Rat zijn, zoals de titel van de reeks het aangeeft, nog steeds van de partij. Kikker heeft geregeld een ‘probleem’ en zijn vriendjes staan steeds klaar om hem te helpen. Op die manier baden ook deze boekjes in een positieve, vrolijke sfeer. De titels van de boekjes zijn naar analogie van de ‘klassieke Kikkers’ geformuleerd. Naast Kikker is verliefd, Kikker is bang en Kikker is bedroefd zijn er nu ook Kikker is boos en Kikker is ongeduldig. Overige boekjes volgen vaak het stramien Kikker… waarbij de titel vervolledigd wordt door het centrale thema van het boek. Naast bijvoorbeeld Kikker en de bijzondere dag is er nu ook de spin-off Kikker en de warme dag. En misschien geeft dit ene verschil in adjectief ook precies het wezenlijke verschil aan tussen de klassieke Kikkers en ‘Kikker & vriendjes’. Kikker was bijzonder, nu is Kikker heel wat banaler. 
Een voor de hand liggend verschil zijn de tekeningen. Door de met computer bewerkte tekeningen is er van de eigenlijke illustraties van Velthuijs nog weinig over. De diepgang die hij nastreefde met zijn gouachetechniek, is verdwenen. Vlakken worden ingekleurd met zelfde kleurtinten. Kikker was groen, maar is nu eentonig groen. Dat maakt de tekeningen vlak en steriel, de felle verfkleuren die de klassieke Kikkerboeken net dat specifieke karakter gaven, zijn nu banaal. Zo doet het felroze varkentje in de nieuwe boeken wel degelijk aan Disney denken.
De perspectieven die in de spin-offs gebruikt worden, zijn ook van een andere aard. In de klassieke Kikkerboeken vind je nergens een close-up van Kikker of een van de andere personages. Er wordt ook nergens gebruikgemaakt van vogel- of zelfs Kikkerperspectief. Door het consequent toepassen van een frontaal perspectief maken de illustraties een kinderlijke en naïeve indruk. Ook dit aspect gaat verloren in de nieuwe boeken doordat, vanuit filmisch interessant oogpunt, er wel close-ups zijn opgenomen van Varken of Kikker zoals in Kikker is boos of vogelperspectieven zoals in Kikker en de warme dag. 
Ook in de teksten is het banaliteit troef. De universele thema’s zijn ingeruild voor erg doorsnee beslommeringen. De Klassieke Kikkerboeken spraken niet alleen kinderen, maar ook volwassen aan. Heel wat geliefden geven elkaar een Kikker is verliefd cadeau of rouwenden vinden troost in Kikker en het vogeltje. De spin-offs beperken zich tot een exclusief kinderpubliek en ook dat lijkt soms nog onderschat te worden. In Kikker is ongeduldig gaat Kikker vissen met Rat. Hij kan echter niet zo lang stilzitten. Hij loopt wat rond en geraakt verstrikt in zijn eigen vislijn. Rat komt hem redden. Vervolgens proberen ze nog eens opnieuw te vissen. Nu heeft Kikker wel beet. Aan zijn lijn hangt een laars, met daarin een vis. Maar die springt weg. Ze proberen het toch nog eens opnieuw, want ‘"als we geduldig wachten, lukt het vast wel,"zegt hij tevreden.’ En daarmee eindigt het verhaal. Het zogenaamde bespiegelende karakter van de Kikkerboeken is verdwenen. De boodschap die vaak impliciet in de Velthuijsboeken zat, is weggelaten of wordt expliciet, ‘cursief’ vermeld zoals in Kikker is boos. In dit boek is Kikker boos omdat het hem niet lukt om een tekening van Eend te maken. Eend weet hem uiteindelijk toch te overtuigen dat ze blij is: ‘"waarom", vraagt Kikker verbaasd. "Omdat jij het gemaakt hebt."’En dan gaat Kikker opnieuw aan de slag. Als we beide spin-offboekjes vergelijken met Kikker is bang, wordt pas ten volle duidelijk op welke manier de originele boeken het triviale niveau overstijgen dat de ‘Kikker & vriendjes’-reeks kenmerkt. In Kikker is bang is Kikker bang van de geluiden onder zijn bed. Uiteindelijk belandt hij samen met Eend in het bed van Varkentje, waar ze met zijn drieën in slaap vallen. Tot hier zou het boek niet wezenlijk verschillen van de spin-offboeken. Het is pas als Haas ten tonele verschijnt dat het boek een extra dimensie krijgt. Als Haas bij het huis van Kikker en Eend komt, wordt hij bang: ‘"Ik dacht ineens dat jullie er niet meer waren en toen werd ik verschrikkelijk bang". Even was het stil. Toen begonnen ze allemaal hard te lachen. "Hoe kan dat nou!" zei Kikker. "We zijn er toch altijd". Het is precies de komst van Haas die aanleiding geeft tot nadenken en die de angst van heel wat kinderen haarscherp verwoordt.
In ‘Kikker & vriendjes’ is Varkentje nog steeds het zorgzame type, dat geassocieerd wordt met taarten, Rat is de avonturier en ondernemer, Eend is lief en naïef, Haas staat voor het intellect. Toch is ook hier sprake van een vervlakking. De personages van Velthuijs hadden ook hun kleine kantjes. Zo reageren Varken en Eend afwijzend tegenover Rat in Kikker en de vreemdeling. ‘"Pas maar op, ’t is een smerige rat", zei Varkentje’. ‘"Ratten zijn brutaal en lui," zei Eend’. Ook in Kikker is Kikker is Eend de oorzaak waarom Kikker aan zichzelf twijfelt. In Kikker in de kou gaan zijn vriendjes zo op in hun winterpret dat ze Kikker letterlijk in de kou laten staan. Wat de personages van Velthuijs vaak net menselijk maakte, lijkt in de ‘Kikker & vriendjes’-reeks minder of zelfs niet aanwezig. De vriendjes van Kikker zijn altijd zijn vriendjes: vrolijk, goedhartig en betrouwbaar.  
Noch grafisch, noch inhoudelijk is Kikker nog Kikker. De nieuwe boekjes verschijnen dan wel onder ‘zijn naam’ en kunnen op die manier verder bouwen op zijn naambekendheid. Ze bereiken echter op geen enkele manier de hoogtes die Kikker ooit gesprongen heeft. An sich hebben de boekjes zelfs moeite om stand te houden in een kinderboekenwereld die nog zoveel betere en kwaliteitsvolle prentenboeken te bieden heeft. De verdienste van ‘Kikker & vriendjes’ ligt er misschien in dat ze op een bepaalde manier Kikker levend houden, lezers aanzetten om ook de oude boekjes opnieuw te lezen. Vraag blijft of dit de manier is waarop Max Velthuijs zijn Kikker in de toekomst zag. Aan Max Velthuijs het laatste woord:

Kikker, mijn trouwe vriend.
Je bent nu beroemd.
Het spijt me zeer.
Zo was het niet bedoeld
Maar trek het je niet aan.
Samen zullen we verder gaan
Naar achter de horizon
Waar het stil en rustig is
En niemand ons kan gadeslaan. 　
Uit: Joke Linders Ik bof dat ik een kikker ben

1 Linders Joke. Ik bof dat ik een kikker ben. Leven en werk van Max Velthuijs.(Leopold, 2003)
2 Duijx Toin, ‘Winner of the 2004 Andersen illustration award. Max Velhuijs. The Netherlands’, Bookbird, 42 (2004) 11-15
Bronnen

Duijx Toin, ‘Winner of the 2004 Andersen illustration award. Max Velhuijs. The Netherlands’, Bookbird, 42 (2004) 11-15
Linders Joke, Ik bof dat ik een kikker ben. Leven en werk van Max Velhuijs.(Leopold, 2003).
Velthuijs, Max, Dit is Kikker. (Leopold, 2004)
Velthuijs, Max, Kikker en Beertje. (Leopold, 2006)
Velthuijs, Max, Kikker en het avontuur. (Leopold, 2005)
Velthuijs, Max, Kikker en zijn vriendjes. (Leopold, 2010)
(Naar) Velthuijs, Max, Kikker en de warme dag. Kikker & Vriendjes(Leopold, 2009)
(Naar) Velthuijs, Max, Kikker is boos. Kikker & Vriendjes (Leopold, 2010)
(Naar) Velthuijs, Max, Kikker is ongeduldig. Kikker & Vriendjes (Leopold, 2009)
www.maxvelthuijs.org
www.frogandfriends.com

Max Velthuijs (oorspr. aut.): Kikker is boos, Leopold Amsterdam, 2010, 28 p., ill. € 12.95. ISBN 9789025856021.
Max Velthuijs: Kikker en de warme dag, Leopold Amsterdam, 2009, 28 p., ill. € 12.95. ISBN 9789025855161.
Max Velthuijs (oorspr. aut.): Kikker is ongeduldig, Leopold Amsterdam, 2009, 28 p., ill. € 12.95. ISBN 9789025853372.
Max Velthuijs: Kikker en zijn vriendjes, Leopold Amsterdam, 2010, 88 p., ill. € 19.95. ISBN 9789025857097. Distributie: WPG Uitgevers
[Brenda Froyen]