Artikel 353

'Op geen zee ter wereld, zelfs niet zo dicht voor de kust, komt een man graag met kleren en al in het water terecht', luidt de openingszin van ­Artikel 353. Toch overkomt het ­Antoine Lazenec. Hij is vijf mijl van de kust van Brest overboord geduwd, kort nadat hij een kreeft en twee noordzeekrabben binnenboord heeft gehesen. De dader, Martial Kermeur, wordt een paar uur later ingerekend en doet lang en breed zijn verhaal in het kantoor van de rechter van instructie. Een kleine tweehonderd bladzijden lang legt hij uit hoe het allemaal zo ver is kunnen komen.

Artikel 353 werd bekroond met Grand Prix RTL-Lire 2017. Het is de zevende roman van Tanguy Viel, maar pas de tweede die in het Nederlands wordt vertaald, na Paris-Brest, dat acht jaar geleden verscheen. De parallellen tussen beide boeken zijn legio. In beide gevallen is de verteller een geboren pechvogel en telkens is geld de drijvende kracht achter het verhaal. Een van de personages uit Paris-Brest, ­Kermeur junior, krijgt in deze jongste een voornaam, een voorgeschiedenis en een ongelukkige jeugd. En ook deze keer speelt de intrige in Brest, 'de stad die samen met een paar andere bekendstaat als de afgrijselijkste van Frankrijk'. De auteur heeft er zijn kinderjaren gesleten en dat heeft hem kennelijk geen goede herinneringen opgeleverd. Het decor is in nevelen gehuld en het waait en miezert er onophoudelijk. Alleen de drank houdt de bewoners min of meer overeind.

Saint-Tropez

Ook op sociaal-economisch gebied gaat het de Brestenaars niet voor de wind. Sinds de marinewerven zijn dichtgegaan ligt de regio op apegapen en regent het ontslagen en versnelde afvloeiingen. De werkloze haven- en werfarbeiders hebben een ontslagvergoeding van vierhonderdduizend franc opgestreken - een aardig bedrag waarvoor je in die tijd in de Finistère een bescheiden huisje of een vissersboot kon aanschaffen. Zoiets trekt onvermijdelijk oplichters aan. Een zekere Antoine Lazenec koopt het plaatselijke kasteel annex park op en belooft hen gouden bergen en een stralende toekomst. De projectontwikkelaar wil uitgerekend in die Bretonse stad waar de mist nooit optrekt en de wind twee van de drie dagen waait 'het Saint-Tropez van de Finistère' uit de grond stampen. De bewoners zijn een gemakkelijke prooi voor het welbespraakte heerschap, en de verteller is een van de slachtoffers. Hij stopt zijn oprotpremie integraal in het vastgoedproject.

De zoon van Kermeur, een overtuigd socialist, is geboren op 10 mei 1981, de dag dat François ­Mitterrand aan de macht kwam. Dat is allicht geen toeval. Vanaf de jaren 80 winnen neoliberalisme en cynisme terrein en beginnen de overtuigingen van zijn kameraden te wankelen, het socialisme heeft kennelijk zijn beste tijd gehad. Vanaf dat moment overkomen de verteller een lawine aan rampen: zijn vrouw gaat ervandoor, zijn zoon belandt in de gevangenis en het beloofde driekamerappartement met uitzicht op zee wil maar niet verrijzen. De gedupeerde wacht 1950 dagen lang op zijn centen, want zelfs wanneer alles verloren is, 'daal je de treden van de wanhoop toch maar heel langzaam af, een voor een, nooit in één keer'. In de allerlaatste bladzijden zorgt artikel 353 van het Franse Wetboek van Strafvordering voor een verrassende ontknoping.

Geen moordenaar

Tussen recht en rechtvaardigheid gaapt een bodemloze kloof, Kermeur zal het aan den lijve ondervinden. De slechterik heeft zijn verdiende loon gekregen, maar hijzelf wordt beschuldigd van vrijwillige doodslag, al voelt hij zich in de verste verte geen moordenaar. Mag je het recht dan niet in eigen handen nemen, bij wijze van wettige zelfverdediging, in een kapitalistische maatschappij die de armen en de outcasts meedogenloos vermaalt, vraagt Viel zich af. De auteur tast de psychologie van bedrieger en bedrogene af en probeert te doorgronden hoe oplichters te werk gaan.

Zijn verteller is kwistig met metaforen, die veelal aan de scheepvaart zijn ontleend. De gebeurtenissen 'tuimelen als verzen over elkaar' en dat levert een paar steengoede pagina's op. Een onovertroffen meesterstuk is de scène op de kermis, waar Martial doodsbang aan een gondel van het reuzenrad hangt, terwijl het ding de hoogte in gaat en zijn zevenjarige zoontje hem binnenboord probeert te hijsen - een ijzersterke metafoor voor zijn mislukte leven.

Artikel 353 is een visuele, haast filmische roman, met een forse politieke en economische inslag en een simpele intrige. Geen spoor van zwarte humor, zoals in Paris-Brest. Alles ademt pure melancholie en onversneden troosteloosheid. Je reinste vakwerk, en met stip de meest realistische publicatie van Tanguy Viel.

Vertaald door Katrien Vandenberghe, Wereldbibliotheek, 160 blz., 18.99 €. Oorspr. titel: 'Article 353 du code pénal'.