De mannen die we oogstten : een memoir

'We zagen de bliksem en dat waren de geweren; toen hoorden we de donder en dat waren de kanonnen; toen hoorden we de regen die neerdaalde en dat was het bloed dat neerdaalde; en toen we de gewassen gingen binnenhalen waren het dode mannen die we oogstten.' Het zijn de woorden van Harriet Tubman, een ontsnapte slavin die getuige was van het gevecht om Fort Wagner (1863) in de Amerikaanse Burgeroorlog. Daarin sneuvelde de helft van een bataljon bevrijde slaven, die samen met de Noordelijke soldaten het racistische, slavenhoudende Zuiden bevochten.

Eind twintigste eeuw is dat Zuiden weer braaf aangehecht bij het Noorden, zijn er geen slaven en geen segregatie. De Ku Klux Klan is geen lynchmob meer maar een zootje ongeregeld zonder invloed. Zwarte jongens en meisjes hangen rond in het park, luisteren naar Tupac Shakur, vlechten hun haar in dreads en dromen van LA of New York. In theorie zijn wit en zwart gelijk.

Boeken en drank

In de praktijk echoot de tijd van Harriet Tubman nog door de bayous en de zwarte achterstandswijken van een staat als Mississippi - en vallen zwarte mannen nog altijd als vliegen. Moord, zelfmoord, ongelukken, drugs - zwarte levens zijn goedkoop in de armste staat van Amerika. Schrijfster Jesmyn Ward verloor tussen 2000 en 2004 vijf generatiegenoten: drie vrienden, een neef en haar enige broer. De jongste was 19, de oudste 31. Ze schreef het trauma van zich af in het autobiografische De mannen die we oogstten.

De vraag brandt op de bladzijden: Waarom? Wat is dat Iets dat zwarte mensen doodt in het kuststadje DeLisle? DeLisle, dat door de eerste kolonisten Wolf Town werd genoemd, naar een wolf die er in de bossen zou huizen. Als kind zag Jesmyn dat mythische wezen tussen de struiken opduiken 'en het was duisternis, gitzwart, en het maakte geen geluid, dit wilde wezen dat ons bekeek als de indringers die we waren.'

Elke keer als de kleine Jesmyn met geweld geconfronteerd wordt denkt ze aan die wolf - als ze hoort van een grootvader die doodgeschoten werd door politie, als ze aangevallen wordt door de pitbull van haar vader. Als ze gepest wordt als enig zwart kind op een witte school. Als haar hardwerkende moeder ruzie maakt met haar ontrouwe vader. 'We leerden al spelend dat geweld plotseling kon zijn, onvoorspelbaar en ernstig.'

Hoé ernstig het geweld in het Zuiden is, wordt duidelijk als Ward, in omgekeerde volgorde, het spoor van de doden volgt dat eindigt met haar broer. Er is de vriend die op zijn oprit wordt doodgeschoten omdat hij getuigde tegen een drugsdealer. De moordenaar wordt nooit gevat. Er is neef C.J., die wordt gegrepen door een trein op een overweg met defecte lichten. Wie zou die repareren, in een uithoek waar vooral zwarten wonen? Er is de vriend die crack gebruikt en sterft aan een hartaanval. Er is Ronald die de 'zinloze cyclus' van minimumloonbaantjes en dope dealen niet meer ziet zitten en zelfmoord pleegt.

En dan is er Jesmyns geliefde broer, die door een witte, dronken bestuurder van de weg gereden wordt. De man pleegt vluchtmisdrijf en zal maar drie jaar in de gevangenis zitten. Jesmyn ontsnapt aan de dodelijke mokerslagen van Mississippi door boeken en door drank. Ze gaat studeren dankzij de beurs die de werkgever van haar moeder - poetsvrouw bij rijke witte mensen - haar geeft. Maar ook al is DeLisle een dodelijke wolf, bloedheet in de zomer, armoedig en racistisch, Jesmyn komt altijd terug naar huis. Het is de liefde voor haar gemeenschap die haar drijft.

Ondanks Jesmyns Stanford-diploma blijft de boodschap van het oude DeLisle in haar oor fluisteren: je bent zwart, je bent van geen tel. 'Soms betrapten we onszelf erop dat we herhaalden wat de geschiedenis ons inprentte, dat we gehersenspoeld mee mompelden: ik ben niets. We dronken teveel, rookten teveel, deden elkaar geweld aan. Er hangt een immense duisternis over onze levens, en niemand die dat erkent.'

Die duisternis en de rouw om de doden ademen zwaar op de bladzijden van De mannen die we oogstten, maar ze worden omzwachteld met schoonheid. Een pijnlijke schoonheid, een bloemrijk proza dat typisch is voor schrijvers van het Zuiden, of ze wit of zwart zijn, of ze nu Faulkner of Jesmyn Ward heten.

In het jaar dat Black Lives Matter losbarstte, legde Ward de vinger op de wonde. En de boodschap is des te overtuigender omdat deze memoires het politieke pamflet overstijgen: ze zijn - naast verpletterend triest - een ode aan de overlevenden, aan zwarte vrouwen, aan een gemeenschap die slavernij en orkanen doorstond. En ze blijven getuigen van de geesten van de doden, de mannen die de wolf van DeLisle oogstte. 'Hallo. We zijn hier. Luister.'

JESMYN WARD, De mannen die we oogstten.Vertaald door Astrid Huisman, Atlas Contact, 269 blz., 22,99 € (e-boek 12,99 € ).