De opwindvogelkronieken

Niets eenvoudiger dan een opwindvogel: hij vliegt van tak naar tak, van boom naar boom, om op gezette tijden de veren van de wereld op te winden zodat het bestaan gewaarborgd blijft. Of hij de poten van een kraanvogel en de veren van een kraai heeft, of dat hij zweeft als een zeemeeuw door de lucht -- we komen het niet uitdrukkelijk te weten. En zelfs het hoofdpersonage merkt terloops op dat hij nog nooit een opwindvogel gezien heeft.

En toch doemt meteen het beeld op van een van de tientallen vogelprenten van de 20e-eeuwse meester van het genre, Ohara Koson. Ongetwijfeld zou hij onverwijld aan de slag zijn gegaan om de vogel in actie te portretteren.

Het fascinerende beeld van een vogel die een sleutelrol in een vuistdikke roman speelt, is maar een van de meesterzetten van Haruki Murakami, de succesvolste Japanse auteur van het moment. Murakami heeft een menselijk boek geschreven over de vergeefsheid van het bestaan en de plaats van de mens daarin. Net als bij Paul Auster is het werk van Murakami veelal geconcentreerd op eenlingen die zich proberen te handhaven in de georganiseerde maatschappij. En net zoals tijdens de zoektocht van het hoofdpersonage in Austers Moonpalace een ingenieus web geweven wordt waarin de lezer naar eigen goedkeuren een draad kan kiezen, biedt Murakami een veelheid aan leeservaringen in één enkel boek.

Uiterlijk lijkt De opwindvogelkronieken over de zoektocht van Toru Okada naar zijn verloren vrouw te gaan -- verloren omdat ze op een dag na zes jaar huwelijk na haar werk niet meer naar huis terugkeert. Maar het is vanaf het begin duidelijk dat er veel meer aan de hand is. Een verdwenen kat, een schoonbroer met een politieke carrière en allerlei vreemde figuren die luisteren naar de naam Kaneel en Nootmuskaat en de gezusters Malta en Kreta Kano kruisen het pad van Okada (die zelf algauw de bijnaam 'Opwindvogel' krijgt).

En toch krijgt het surrealisme niet de overhand in de deze roman, waarin droom en werkelijkheid, onderbewustzijn en dagelijkse beslommeringen als een continue bewustzijnsstroom aan de lezer worden voorgeschoteld. De ontmoetingen met die creaturen zijn immers reeël, de emoties van Okada eveneens. De onzekerheid over wat hem te wachten staat, de angst speelbal van hem onbekende krachten te zijn geworden, de liefde die hij nog steeds voelt voor zijn verdwenen beminde -- dat alles is maar al te werkelijk. Maar Murakami's speelse humor is echter nooit ver weg.

Af en toe doet zijn stijl wat postmodern aan -- televisieuitzendingen en krantenknipsels onderbreken het betoog van Oka-da weleens. De lezer wordt tevens meegenomen naar de donkere krochten van de Japanse geschiedenis. We lezen mee over Okada's schouder in brieven van soldaten die in Mantsjoerije vochten en de verschrikkingen van de oorlog aan den lijve ondervonden. Maar Murakami zorgt er steeds voor dat alle draden uiteindelijk bij elkaar komen, net als bij Paul Auster.

En net als bij Auster vinden we in De opwindvogelkronieken verwijzingen naar het leven van de auteur terug -- Murakami leefde bv. een paar jaar op de Griekse eilanden, Okada krijgt de vraag voorgeschoteld om voor een tijd naar Griekenland uit te wijken.

Dat we niet te maken hebben met een traditionele Japanse roman à la Kawabata mag duidelijk zijn. Geen kimono's en zelfs geen sushi hier dus. Murakami probeert zich dan ook expliciet te profileren als een internationaal schrijver, hoewel hij zeer goed beseft dat hij niet onder zijn Japanse achtergrond uitkomt. Als zoon van een vader en een moeder die beiden Japanse literatuur gaven, zette hij zich in de jaren '60 heftig af tegen de gevestigde schrij-versorde, hij studeerde drama en scenarioschrijven aan de Waseda-universiteit en opende een jazz-club in Tokyo. Uiteindelijk week hij uit naar de Verenigde Staten om aan de Princeton Universiteit te gaan doceren, maar vooral om aan het overweldigende succes van zijn boeken in eigen land te ontsnappen, zoals hij in menig interview aangeeft.

De reden voor zijn grote populariteit bij vooral de jonge generatie Japanners is zijn vernieuwende en frisse manier van schrijven. In tegenstelling tot Junichiro Tanizaki of Yasunari Kawabata komt voor Muraka-mi niet de schoonheid van taal op de eerste plaats (er is immers niets zo relatief), maar het instrument tot communicatie. Wat er gezegd wordt, en de kracht en energie die uit die woorden spreken, primeren voor hem op de vorm. Hoewel de traditionelen hun waarde hebben, betreurt Murakami bij hen vooral het gebrek aan spontaneïteit. En toch zijn zijn romans onmiskenbaar Japans in hun decor en setting. Het is net die mix die hem ook in het Westen populair maakt. Titels als De jacht op het verloren schaap, Hardboiled wonderland en het einde van de wereld en Ten zuiden van de grens zijn intussen ook in het Nederlands beschikbaar. Het is wachten op de vertaling van zijn andere werk. Want hoewel vertaler Jacques Westerhoven in zijn inleiding kond doet van de problemen die hij bij zijn werk ondervond, is hij er toch in geslaagd een bijzonder coherente versie weer te geven van de 863 pagina's tellende roman. En dat is al een kunst op zich.

Voor wie zich wil verdiepen in de hedendaagse Japanse literatuur een aanrader van formaat dus, op alle vlakken. [Marjan Bex]