Annette, een heldinnenepos

De Franse pers had er in 1960 een flinke kluif aan. Wat bezielde een keurige doktersvrouw, zelf ook arts en zwanger van haar derde kind, om alles op het spel te zetten voor een strijd die niet de hare was? Anne Beaumanoir werd opgepakt voor hand-en-spandiensten aan het FLN, de Algerijnse onafhankelijkheidsbeweging die strijd leverde tegen het Franse koloniale bewind. Toen ze tijdelijk werd vrijgelaten om te bevallen, liet ze haar baby achter en vluchtte naar Noord-Afrika.

Ruim een halve eeuw later raakt Anne Weber, een Duitse schrijfster en vertaalster die al decennia in Frankrijk woont, tijdens een podiumgesprek in de ban van een hoogbejaarde vrouw in het publiek. Er ontstaat een vriendschap en talloze gesprekken later ook dit boek, waarin Weber het levensverhaal van Anne Beaumanoir optekent, te beginnen bij het armoedige vissershuisje in Bretagne waar ze in 1923 geboren wordt. De focus ligt op de twee grote gevechten die ze tijdens haar lange leven aangaat.

Anne Beaumanoir is nog het schattige schoolmeisje Annette wanneer de nazi's Frankrijk overrompelen. In de verzen van Weber: 'Ze is zeventien, het is zomervakantie, iemand spreekt haar aan, een man. Zo had een liefde kunnen beginnen, maar nee.' Annette wordt ingeschakeld om pakjes te transporteren en rolt haast onbewust in het communistische verzet.

Op een dag vraagt een kennis of ze een Joods gezin in veiligheid kan brengen. Annette aarzelt. 'Geen soloacties, heeft ze de partij gezworen. Geen eigen initiatief. Ze is een radertje en als zodanig staat haar maar één ding te doen, en dat is draaien'. Daar en dan besluit Annette voor het eerst om haar eigen morele kompas te volgen. Ze slaagt erin twee kinderen uit het Joodse gezin te redden. De partij laat Annette na dit 'verzet tegen het verzet' vallen. Het is de eerste desillusie.

Na de bevrijding vindt Annette zichzelf niet meer terug. Met tegenzin voltooit ze haar studies en sticht een gezin. Het artsenpaar noemt zich communist maar leidt een burgerlijk leven in een kast van een huis. Een vakantie in Algerije, toen nog een Franse kolonie, schudt haar door elkaar. Wat is het verschil tussen de strijd die de Algerijnen voeren en de strijd van de jonge Annette tegen de Duitsers? Na die vakantie pikt ze de draad op waar ze hem in 1945 liet liggen.

Kanttekening

Dit mag dan wel een heldinnenepos zijn, Weber plaatst er scherpe kanttekeningen bij. Was het Annette om de Algerijnen te doen, of had ze andere drijfveren? 'Nog één keer angst en moed en geluk hebben, nog één keer leven. Ze is vijfendertig. De rest is een en al hypothese.'

Na de Algerijnse onafhankelijkheid zet Annette zich met hart en ziel in om er de gezondheidszorg uit te bouwen. Ze 'droomt van een land waar socialisme geen sovjet-goelagbewind betekent' maar beseft te laat dat haar medestrijders haar idealisme niet per se delen. Daar is de volgende desillusie. Annette ontsnapt op het nippertje aan de militaire putsch in 1965. De vraag of het dat nu allemaal waard was blijft nog een leven lang in de lucht cirkelen.

Weber koos ervoor om dit fascinerende levensverhaal in verzen op te tekenen, ook al heeft ze geen ervaring met poëzie. Ze wilde ritme in het relaas brengen. Die ongewone vorm vergt een grote medeplichtigheid van de vertaler. Anne Folkertsma legt in een boeiend nawoord uit hoe ze van Weber alle vrijheid kreeg om van het origineel af te wijken als dat de muzikaliteit van de tekst ten goede kwam. Het resultaat is verbluffend. Geen keurslijf van hermetische beeldspraak en stijlfiguren, maar een glashelder geheel van compacte zinnen.

Anne Beaumanoir overleed in maart, vlak voor het verschijnen van de Nederlandse vertaling. Door haar niet op een voetstuk te zetten, trekt Anne Weber het mooiste monument voor haar op.

Vertaald door Anne Folkertsma, Orlando, 224 blz., 23,99 €.

Oorspr. titel: 'Annette, ein Heldinnenepos'.