De klokkenluider van de Notre-Dame
Victor Hugo
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Em. Querido's Uitgeverij, 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : VANA |
Bert Wagendorp
rt/aa/16 m
In het oeuvre van Jan van Aken stonden tot nu drie omvangrijke historische romans centraal. In De valse dageraad (2001), De afvallige (2013) en De ommegang (2018) schetste hij oude en lang verdwenen werelden, waarin de lezer zich moeiteloos kon verliezen: een historische roman van Van Aken liet je reizen door de ruimte en de tijd, en gedetailleerd kennismaken met personages, steden en historische gebeurtenissen.
Met Het xoanon, andermaal een historische avonturenroman, maakt Van Aken (Herwen-en-Aerdt, 1961) het kwartet vol. Toch is het boek anders van karakter dan zijn drie voorgangers. In de eerste plaats omdat het speelt in een recentere tijd: de jaren na de Eerste Wereldoorlog. Terwijl Van Aken zijn hoofdpersonages in de eerdere boeken van land naar land liet zwerven, beperkt hij het decor in Het xoanon tot Constantinopel (nu Istanbul) en omgeving. Daar is hoofdpersoon Jon de Beaujon, wederom een zoekende eenling, bezig met zijn queeste.
Dat Van Aken schrijft over een moderne stad, heeft nog een gevolg. Het is alsof de relatief onbekende wereld waarover hij schreef in de drie eerdere romans hem dwong een groter beroep te doen op zijn verbeelding. Dat resulteerde keer op keer in fenomenale sfeertekeningen en uitermate grappige details. Hoewel de boeken ook het resultaat waren van indrukwekkende research, waren het tevens schitterende producten van een fantasierijke geest: Van Aken was gedwongen dingen in te vullen en deed dat met verve. Dat is in Het xoanon minder het geval, simpelweg omdat over de periode waarin het boek speelt zoveel meer bekend is. Die overdaad aan kennis lijkt Van Aken in zekere zin in de weg te hebben gezeten, zijn fantasie te hebben beknot.
De Eerste Wereldoorlog is voorbij, het Ottomaanse Keizerrijk is uit elkaar gevallen en Constantinopel is bezet door de grote mogendheden. De Grieks-Turkse oorlog is uitgebroken en er dreigt, kort na de Eerste, nu al een Tweede Wereldoorlog. In de onoverzichtelijke chaos opereren spionnen, Russische bolsjewieken, huurmoordenaars, Armeniërs die de genocide hebben overleefd, wapenhandelaren en journalisten. En de neutrale Nederlander Jon de Beaujon dus - niet per se zijn ware naam en nationaliteit.
Het verhaal draait om de zoektocht naar het xoanon, een oeroud houten cultusbeeld waarvan wordt beweerd dat het ten tijde van de Trojaanse Oorlog de stad Troje moest beschermen. Eigenlijk gelooft niemand dat verhaal, maar toch bewegen schimmige types van verschillende nationaliteiten hemel en aarde om het te vinden. Turkse nationalisten, Duitsers, Britten: allemaal willen ze het beeldje in bezit krijgen, niet omdat ze in de krachten ervan geloven, maar vanwege de symboliek die eraan is verbonden en het feit dat veel mensen daar geloof aan hechten.
Gaandeweg wordt duidelijk dat Beaujon een Zuid-Afrikaan is die in de Boerenoorlog aan de kant van de boeren heeft gevochten en daaraan een levenslange haat jegens het Britse imperium heeft overgehouden. Het ondermijnen daarvan heeft hij tot zijn levenstaak gemaakt. Daarom is hij in Constantinopel, waar het begin van de afbraak van het imperium mogelijk gestalte krijgt.
Het xoanon is niet de enige verhaallijn, een stoet van bonte personages trekt over de pagina's; het zijn er zo veel dat je soms verlangt naar een who's who. De geheimzinnige Duitser Von Maurer, de al even vreemde Engelsman Blackwood, de Turkse Nederlander Piet Sluijcken-Droes, de Armeense vrouwelijke scherpschutter Patil en de verraderlijke Mme Vera: ze wandelen, sluipen, dringen of dansen zich het verhaal binnen. En in het centrum daarvan staat de handelaar in antiquiteiten Jon de Beaujon, die om de haverklap weer een oude bekende tegenkomt - Constantinopel lijkt wel een dorp met één plein en één winkelstraat. Dat, net als Beaujon zelf, bijna niemand is wie hij of zij beweert te zijn, maakt elke ontmoeting nogal onvoorspelbaar en voor Beaujon niet ongevaarlijk.
Van Aken heeft regelmatig het verwijt gekregen wel erg te leunen op het toeval om zijn verhalen voort te stuwen. Ik heb dat nooit een bezwaar gevonden: om een goed auteur te zijn hoef je alleen maar het toeval te bestuderen, zoals de Friese schrijver Hylke Speerstra constateerde. Het toeval bestaat; of een auteur er te veel of te weinig van in zijn verhalen stopt, is een kwestie van smaak en dosering; het geheel ontbreken van toeval lijkt me een groter bezwaar. In elk geval is Van Aken er gek op.
Maar juist nu hij zijn verhaal situeert in de beperkte ruimte van een stad, waar de toevallige ontmoeting waarschijnlijker is dan langs de Zijderoute waar Isidorus uit De ommegang oude kennissen tegenkomt, kost het soms meer moeite om erin te geloven. Té toevallig bestond niet in de vorige boeken van Van Aken, maar in Het xoanon bekruipt de gedachte je soms wel, ook door de snelle opeenvolging van toevallige hernieuwde kennismakingen, met name aan het eind van het boek, waarin het lijkt alsof alle personages die de schrijver nodig heeft om zijn verhaal af te ronden zich in persoon bij Beaujon komen melden.
Het boek eindigt met de grote brand die Smyrna in 1922 in de as legde. Die brand sluit een ambitieus en onderhoudend verhaal af.
Volgens het nawoord is Van Aken vijftien jaar bezig geweest met het verzamelen van informatie over die periode, en dat neem je meteen aan. Je leert de wijken en het zinderende nachtleven van Constantinopel kennen en gelooft onmiddellijk dat het een fascinerende en veelkleurige stad moet zijn geweest. Maar je mist de vrijuit spelende geest van de schrijver die in zijn eerdere boeken door de wereld trok en de lezer vermaakte en verbijsterde.
Querido; 616 pagina's; € 29,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.