Zout : een wereldgeschiedenis
Mark Kurlansky
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Arbeiderspers, cop. 2001 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : SPANJE 948 |
31/12/2001
Het Baskenland, doorsneden door de Pyreneeën, bestaat uit zeven provincies, waarvan er vier in Spanje liggen en drie in Frankrijk. Het gebied telt in totaal 2,4 miljoen inwoners. De belangrijkste Baskische steden liggen in Spanje en zijn Bilbao, San Sebastian en Pamplona. Het Baskische volk en het Baskenland halen bij ons slechts het nieuws bij bloederige aanslagen van de afscheidingsbeweging ETA. Het geweld is zo extreem dat haast niemand -- ook de pers niet -- de Baskische situatie duidt of probeert te begrijpen. Nochtans bestaan er heel wat persoonlijke banden tussen vredelievende Vlaamse en Baskische nationalisten. Vlamingen die Baskenland bezoeken, raken vaak eindeloos gefascineerd door de Baskische cultuur en keren jaar na jaar naar Baskenland terug. Dat overkwam ook de Amerikaanse journalist Mark Kurlansky, die zijn carrière begon als correspondent voor de 'International Herald Tribune' in Spaans-Baskenland in de nadagen van het Franco-regime. "Ik hoorde die geheimzinnige tongval, die oude en verboden taal van de Basken voor het eerst in Hotel Eskualduna in St.-Jean-de-Luz... Omdat ik journalist was prikkelden de Basken mijn interesse en zij bleken hét verhaal". Hij raakte betoverd door het Baskische volk en publiceert nu een zeer toegankelijke en merkwaardige Wereldgeschiedenis volgens de Basken.
Kurlansky is niet aan zijn proefstuk toe. In 1997 (vertaald in 1999) publiceerde hij de fel gesmaakte bestseller De kabeljauw: biografie van een vis die de wereld veranderde, een culi-historio-biologische benadering van de kabeljauw, geschreven vanuit "kabeljauws standpunt". In die boeiende geschiedenis beschrijft hij hoe de eens zo overvloedig aanwezige vis door toedoen van de mens een bedreigde diersoort werd. In De wereldgeschiedenis volgens de Basken past hij hetzelfde procédé op een volk toe. Hij schrijft letterlijk en bewust vanuit kikkerperspectief een geschiedenis van het Baskische volk in relatie tot de wereld, zoals hij denkt dat de Basken zelf die zien en beleven. Die subjectief-geëngageerde werkwijze wordt verantwoord vanuit een tegengewicht tegen de desinformatie die de Spaans-Madrileense pers over "het Baskische probleem" verspreidt en die de internationale pers overneemt. Als iemand die taak -- nl. het imago van de Basken verbeteren -- met verve aanpakt, is het wel Kurlansky. Door jaarlijkse reizen naar Baskenland en door ontmoetingen met tientallen Baskische en Spaanse topfiguren en gewone mensen, kent hij zijn onderwerp door en door. Bovendien beschikt hij over een ronduit schitterende schrijfstijl, waardoor hij zijn warme gevoelens voor de Basken en hun cultuur mooi kan overbrengen. Zijn blik is erg breed: het markante politieke verhaal van de geschiedenis van het Baskenland wordt afgewisseld met journalistieke stukjes, pittige anekdotes, ooggetuigenverslagen (o.a. over het nazi-bombardement in 1937 op Guernica), culinaire tips, literaire fragmenten, vissersverhalen, mythen en sagen, iconografisch materiaal... De lezer krijgt uitgebreide informatie over de Baskische taal (niet Indogermaans!), over de Baskische pioniers van de commerciële walvisvaart en kabeljauwvisserij, over Ignatius van Loyola, stichter van de jezuïeten, over het ultravrome Baskische katholicisme, over hun bizarre sporten, over hun unieke rechtssysteem (de fueros), over de 19e-eeuwse Carlisten-oorlogen, over het diepgeworteld Baskische streven naar eigenheid en zelfstandigheid, over de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) en de strijd tegen dictator Franco, over het ontstaan van de ETA in 1952, over het spraakmakende postmoderne Guggenheim-museum in Bilbao getekend door architect Frank Gehry, over hun relatie tot het Europa der Regio's... Door die aaneenrijging van politieke, religieuze, economische, (materieel-)culturele, volkskundige en mentaliteitshistorische elementen, komt Kurlansky tot een totaalbeeld van het Spaans-Baskische volk en haar geschiedenis. Frans-Baskenland kent hij duidelijk minder goed en komt er nogal bekaaid vanaf.
Wie dit boek echter zonder weerstand en kritische zin begint te lezen "als een roman", beseft niet dat hij op een handige wijze wordt meegezogen in de Baskische mythevorming. En daar knelt nu net het schoentje voor de kritische lezer. Hoe knap dit boek ook is geschreven, hoe informatief het ook is: Kurlansky houdt soms geen maat en vervalt af en toe in schaamteloos Baskocentrisme en in gekleurde feel-good geschiedschrijving. Zijn beate bewondering voor alles wat Baskisch is, zijn te enthousiast overnemen van betwiste theorieën over de Basken als "oorspronkelijke Europeanen", als "rechtstreekse afstammelingen van de Cro-Magnon-mens" of als "eerste wereldreizigers", zijn gedweep met het Baskische zuiverheidgevoel, zijn constant gemekker over het Spaanse centralisme... gaan na een tijdje op de zenuwen werken. Vooral in het derde deel van het boek over de geschiedenis van de Basken na de dood van Franco in 1975, gaat hij vaak uit de bocht. Heikel punt is hier zijn behandeling van de Baskische afscheidingsbeweging ETA (Euskadi Ta Askatasuna of "Baskenland en Vrijheid"), die de laatste dertig jaar ongeveer 800 mensen heeft vermoord. Kurlansky weigert de ETA te veroordelen en draait de rollen zelfs om: de ETA lijkt voor hem uit onverschrokken vrijheidsstrijders te bestaan, de Guardia Civil uit laffe moordenaars; de ETA-moorden worden sec vermeld, de slachtoffers van de Guardia Civil worden pittig beschreven. Die beoordelingsfout -- Kurlansky had beter moeten weten -- zorgt voor heel wat tegenstand tegen dit boek.
Deskundig en empathisch auteur versus pamflettair activist: het is dansen op een slappe koord. Wie zich bewust is van de beperkingen van Kurlansky's aanpak, gaat echter een schitterende en glimlachende leeservaring tegemoet. [Gunter Bousset]
Maarten Steenmeijer
Dat de Basken met hun unieke taal, cultuur en geschiedenis een bijzonder volk zijn, zal niemand betwisten. Zeker niet na het lezen van dit lijvige en veelzijdige portret, waarin niet alleen de Baskische geschiedenis maar ook de cultuur uitgebreid worden besproken. Informatief is dit boek dus zonder meer. Het schiet echter tekort wanneer het gaat om het nationalisme zoals dat nu vertegenwoordigd wordt door de ETA en de PNV (de nationalistische Baskische partij). Daarover is de auteur veel minder kritisch dan over de - inderdaad feilbare - politiek van de Spaanse overheid ten aanzien van het Baskische streven naar onafhankelijkheid. Dat is typerend voor het empathische standpunt van waaruit dit boek is geschreven. De schaduwzijden van het Baskische nationalisme - het racisme, het geweld, de terreur - worden te summier en te weinig kritisch besproken. Ook de problematische positie van het nationalisme in de context van Europa (en, meer in het algemeen, van de globalisering) en in Baskenland zelf (waar inmiddels de helft van de bevolking niet van Baskische origine is) komt te weinig uit de verf. Met enkele recepten, kaartjes, afbeeldingen in zwart-wit, een uitgebreide bibliografie en een personenregister.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.