Boetekleed

In 1983 werd Ian McEwan (geb. 1948) door het Britse literaire tijdschrift 'Granta' toegevoegd aan het selecte clubje van 20 Best of Young British Novelists; stuk voor stuk beloftevolle auteurs onder de veertig die het zouden gaan maken. Met al twee verhalenbundels, twee romans, de Somerset Maugham Award 1976 voor beginnende auteurs (De laatste dag van de zomer (1975)) en een nominatie voor de Booker Prize (De troost van vreemden (1981)) op zak was dit creative writing-product van de universiteit van East Anglia een gefundeerde keuze.

Nochtans was hij niet onmiddellijk een alom geliefd en gerespecteerd schrijver in Engeland. Daarvoor waren zijn boeken iets te controversieel, te shockerend zelfs. Hij provoceerde graag de in zijn ogen brave en saaie Engelse literatuur met onderwerpen die niet meteen alledaags waren. Of misschien net wel, maar dan met een aantal vreemde elementen die onverwacht verweven raken in doodnormale levens. Geweld, sadomasochisme, een kind dat spoorloos verdwijnt, twee kinderen die de dood van hun ouders doodzwijgen en hun lijken in de kelder verbergen... Geen wonder dat McEwan in die eerste jaren de bijnaam Ian Macabre meekreeg. In Ziek van liefde (1998) vond hij zelfs zijn eigen psychische stoornis uit, een religieus getinte homo-erotische obsessie die hij het syndroom van De Clérambault noemde. Een nepartikel uit de 'British Review of Psychiatry' dat hij citeerde aan het einde van het boek werd door velen voor echt gehouden.

Ondanks een reputatie voor het ongebruikelijke, oogstten zijn boeken meer en meer waardering bij lezers en critici. Het kind in de tijd (1985) won de Whitbread Prize, en na twee eerdere nominaties voor de shortlist won Amsterdam in 1998 de Booker Prize. Ook hier wordt een origineel gegeven met de nodige spanning en humor toch op een overtuigende manier gebracht. Deze keer betreft het een pact, gesloten tussen twee vrienden die elk op hun eigen terrein erg succesvol zijn. Gevierd componist Clive Linley en invloedrijk uitgever Vernon Halliday falen op het moment dat ze dachten te zullen gloriëren door zichzelf ontrouw te zijn. In het verrassende einde zullen ze ook nog elkaar verraden.

Met Boetekleed (2001) rolde dan eindelijk het ultieme verwachte meesterwerk van de persen. Het was dan ook een beetje onverwacht dat dit boek uit de shortlist in 2001 niet de Booker Prize won. Maar dat had alles te maken met zijn Australische collega Peter Carey, die met Het ware verhaal van de Kelly-bende eveneens zichzelf overtroffen had. Gelukkig gaf het Britse publiek de People's Booker dat jaar wél aan McEwan.

Boetekleed heeft ook alles in zich voor een echte klassieker. Thematisch wijkt het wat af van McEwans vorige werk. Het brengt ons de grote thema's uit de wereldliteratuur, uiteraard naar de hand van de schrijver gezet. Boetekleed handelt over schuld en boete, een misstap met ernstige morele consequenties en de gevolgen ervan. Daarnaast is er ook nog het decor van de Tweede Wereldoorlog, en de liefde, uiteraard. Boetekleed is opnieuw stevig ingebed in de meer specifieke Engelse literatuur. Als motto haalt McEwan Jane Austen aan, wier Miss Morland in Northanger Abbey een hele preek te horen krijgt omdat zij haar verbeelding met haar op de loop liet gaan.

Een gelijkaardige misdaad, maar met zwaardere gevolgen, vinden we terug in Boetekleed. Het is het verhaal van Briony Tallis, wiens veronderstellingen en verkeerde interpretaties tot een valse getuigenis leiden. Door Robbie, de geliefde van haar zus Cecilia de gevangenis in te sturen voor de verkrachting van hun nichtje Lola, worden in één klap twee levens geruïneerd. Het boek bevat drie luiken. McEwan start met die beslissende periode in het verleden. In deel twee vinden we Robbie terug als soldaat in het Engelse leger tijdens de evacuatie van Duinkerken in 1945. Het derde deel neemt Briony's leven weer op tijdens de oorlog aan de overkant van het kanaal. Zij beseft ondertussen wat ze aangericht heeft en is oorlogszuster geworden, net zoals haar oudere zus, met wie ze nog een laatste ontmoeting heeft. De epiloog speelt zich af in 1999, tijdens een familiereünie ter ere van Briony's 77e verjaardag. Meteen wordt ze ook gepresenteerd als gevierd schrijfster en auteur van al het voorgaande.

Bij het verschijnen werd Boetekleed vrij unaniem onthaald als een meesterwerk, het beste boek van het jaar, of zelfs de beste Engelse roman sinds jaren (citeert de achterflap trots uit 'The Times'). Er zijn allerlei redenen waarom we ons daarbij kunnen aansluiten.

Boetekleed is duidelijk het werk van een rijpere auteur, evenwichtig en van een aanhoudende kwaliteit. Het boek is bijna perfect uitgebalanceerd. Net wanneer je in de eerste episode langdradigheid begint te vrezen, schakelt McEwan over naar een totaal andere wereld van oorlogsellende in Frankrijk, waar een gewonde Robbie in de chaos van aftocht het Duinkerkse strand probeert te bereiken. Een andere prestatie is de geloofwaardigheid waarmee McEwan is binnengedrongen in de psyche van zijn personages, vooral dan van de 13-jarige, daarna 18-jarige, en ten slotte 77-jarige Briony. Niet echt evident voor een man van rond de vijftig, al is hij dan schrijver. Ook de trefzekerheid waarmee de oorlogservaringen geschetst worden, en waarvoor McEwan in het Imperial War Museum talloze brieven, dagboeken en herinneringen van verpleegsters en soldaten las, is indrukwekkend.

Zoals zovele anderen voor hem heeft McEwan hiermee ook een writer's book geschreven. Het is immers niet alleen Briony's morele ontwikkeling die centraal staat. Daarnaast gaat het om haar evolutie als auteur, gevat in de lange ontstaansgeschiedenis van Boetekleed, het boek dat haar verzoening moet bewerken, maar ook ingaat op de eigenheid van fictie. Wat is immers echt en wat niet? Waaraan moet een romanschrijver zich houden? Briony's versie van de feiten was het product van een al te levendige verbeelding, maar wat klopt er dan wel? Daarom ook krijgen we die cruciale dag waarop alles bepaald werd vanuit verschillende standpunten te lezen. Maar ook het vervolg van het liefdesverhaal is niet evident. Komt Robbie om tijdens de oorlog? Is de geliefden een hereniging gegund? Is de waarheid belangrijk?

Moderne romans schrijven is een gecompliceerde bezigheid, maar gelukkig hebben we McEwan die zich een meester in het genre toont. En wanneer we het lijstje met zijn romanpublicaties bekijken, merken we dat hij gemiddeld ongeveer drie jaar nodig heeft voor een nieuwe roman, dus met een beetje geluk kunnen we volgend jaar alweer genieten van een nieuwe McEwan. Ondertussen loont het zeker de moeite om Boetekleed te lezen of nog eens te herlezen. [Ingeborg Landuyt]