De boekhandelaar van Kaboel : een familie in Afghanistan

In de oorlog tegen de Taliban volgde de Noorse journaliste Åsne Seierstad de Noordelijke Alliantie in haar mars naar Kaboel. Eens daar richtte zij haar aandacht op een bijzondere figuur, Soeltan Khan, een boekhandelaar die er prat op ging de grootste boekenverzameling ter wereld over Afghanistan te hebben, zo'n acht- tot negenduizend titels. Na de val van de Taliban hoopte hij zijn collectie openbaar te maken voor het Afghaanse volk en internationale wetenschappers, alsook zijn boekhandelimperium uit te breiden. Maar de kritische ideeën van Soeltan over zijn land vloekten in Seierstads ogen met zijn autoritaire optreden in zijn eigen gezin. Dit contrast wou de journaliste verder verkennen en daartoe werd zij deel van de familie Khan.

Naast het verslag van Soeltans professionele activiteiten (o.m. de piraatdrukkerij in Pakistan), krijgen we in dit boek vooral een soort etnografie van een Afghaanse familie. Seierstad slaagt erin een realistisch en gedetailleerd beeld weer te geven, beter dan de meeste westerse boeken over Afghaanse en niet-westerse familiebanden (haar inzicht daarin is vergelijkbaar met Siba Shakibs Naar Afghanistan komt God alleen nog om te huilen -- Li 2002, p. 434). Ze richt haar aandacht afwisselend op de verschillende familieleden en kan zo vele aspecten van het familieleven belichten, zoals polygamie, huwelijken, vader-zoon relatie enz. De journaliste heeft duidelijk een grote afkeer van de vrouwonvriendelijke verhoudingen in deze familie en de Afghaanse samenleving in het algemeen, maar probeert steeds de gedachten en gevoelens van de familieleden op de voorgrond te plaatsen. Deze vrouwen en zonen proberen te streven naar meer vrijheid en onafhankelijkheid maar botsen steeds op tegen de machtspositie van de familievader en de sociale gewoontes van Afghanistan. Deze sociale conflicten, die ook gewetensconflicten voor de betrokkenen zijn, kennen een zekere opstoot na de val van Taliban. Seierstads boek is meteen ook een registratie van de recente veranderingen in Afghanistan, en een waarschuwing tegen naïeve ideeën over de 'bevrijding' van de Afghaanse vrouwen.

De boekhandelaar van Kaboel is een interessant portret van een Afghaanse familie, waarbij één grote kanttekening te maken valt. De journaliste koos ervoor zichzelf uit het verslag weg te laten. Maar uit de etnografische literatuur weten we dat 'participerende observatie' betekent dat de wetenschapper of journalist die zich in een familie of gemeenschap inwerkt, ook onvermijdelijk een invloed heeft op die familie of gemeenschap. Wanneer Seierstad in haar nawoord schrijft dat de Khan-familie enkele weken na haar vertrek uiteenviel, kunnen we ons dan ook afvragen of haar lange verblijf bij hen niet een bepaalde invloed op die breuk heeft gehad. Doordat de journaliste met alle familieleden gesprekken voerde over hun onderlinge verhoudingen, is het heel goed mogelijk dat die gesprekken tot een verscherpt bewustzijn over het autoritaire optreden van de familievader leidde, een bewustzijn dat bijdroeg tot de breuk in de familie. Het is van belang dat wetenschappers en journalisten zich steeds bewust zijn van deze onbedoelde gevolgen van hun etnografisch onderzoek. [Chris Bulcaen]