De vrucht van de oude dag : roman
Rudi Hermans
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Manteau, 2004 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : HERM |
31/12/2004
Rudi Hermans is vooral bekend om zijn tamelijk korte, maar stilistisch zeer verzorgde autobiografische romans. Na een trilogie waarin de moeder centraal stond, ging hij in Lijfsbehoud (1998) op zoek naar de vaderfiguur. In de daaropvolgende periode (1999-2001) schreef Hermans uitsluitend jeugdromans, en ondertussen kwam hij blijkbaar los van het autobiografische genre. Over de grens (2002) en Dicht bij God (2004) zijn geen ik-romans meer, maar ze blijven wel ongewone gezinssituaties psychologisch uitspitten.
In Dicht bij God krijgt het huwelijksleven van Gommer en Janna een flinke deuk door de geboorte van hun zoon Blas. Gommer heeft dat kind niet gewild en merkt dat zijn vrouw hem (daarom) begint te haten. Ze wil hem verlaten om hun zoontje tegen zijn onoplettendheid te beschermen, maar dan gaat hij liever zelf weg. Hij brengt 15 jaar als trucker door en keert dan terug om het met vrouw en zoon weer goed te maken. De 18-jarige Blas lijdt aan een fatale hartziekte en hij sterft in de armen van zijn vader, die hem daarbij wel even helpt. De eerste zinnen van deze roman geven twee motieven aan die het hele werk beheersen: de geboorte van Blas bezorgt Gommer een blijvende angst en woede, en in de bemerking van zijn vrouw dat het kind niet verantwoordelijk is voor zijn uitzonderlijke lengte en gewicht (en de keizersnede), ervaart hij als het "bikkelharde oordeel" dat de schuld bij hem lag.
Hoewel deze beschuldiging natuurlijk kinderachtig is, onderwerpt Gommer voortdurend zichzelf en zijn vrouw aan de schuldvraag, zoals de auteur in zijn vroeger werk (o.m. Liefdesverklaringen en Levenswerk) ook naging in hoeverre de ouders voor de slechte gang van zaken verantwoordelijk waren. Hij hoopte nog dat zijn pasgeboren kind zou sterven, maar "zoveel laagheid" werd bestraft doordat ook het leven van zijn vrouw in gevaar kwam.
Dat Gommer tegen het vaderschap opziet, is door zijn ongelukkige jeugd te verklaren. Zijn vader, "voor wie leven gelijkstond met ademen", en die in de "schaduw van een dominante vrouw" leefde, was een zielige figuur. Voor Gommer stond "verzaken aan een nageslacht" gelijk aan "behoeden voor een leven vol teleurstellingen". Zijn vader had hem niet geleerd hoe hij moest leven en evenmin hoe hij kon sterven. Hij vraagt zich af of het doel van het leven er misschien in bestaat te leren sterven, en het doel om te sterven gaf zijn leven weer zin! Dit pessimisme verklaart ook dat hij later, met zijn hijgende zoon in de armen, hem zijn laatste adem helpt uitblazen. Maar bij de doodswens voor zijn zoon schemert ook een wraakgevoel tegenover zijn vrouw door: bij haar zwangerschap voelde hij zich bedrogen en verraden, omdat ze zonder zijn medeweten gestopt was met de pil: nu "kwam een eind aan wat toen niet had mogen beginnen".
De angst en woede die Gommer (in de eerste zin) bij de geboorte van zijn zoon overvielen, worden al vlug oedipaal ingekleurd. Reeds tijdens Janna's zwangerschap moest Gommer vaststellen dat de kloof tussen hen groeide en dat het kind zijn plaats innam. Later is hij hevig geschokt als hij op het gezicht van zijn zogende vrouw dezelfde "diepe gloed" ziet als bij hun liefdesspel. Bij een van de hem kwalijk genomen onoplettend-heden leken zijn vrouw en zoon "naar hem door dezelfde ogen te kijken, met een blik die aanvoelde alsof ze hem van zich wegduwden". Dat Janna niet langer de pil nam, loopt parallel met het Oedipusverhaal: volgens een variant verlangde Iocaste, ondanks het onheilspellende orakel, zo naar een zoon dat ze Laïus dronken maakte en verleidde.
Gelukkig voor Gommer, neemt Blas het geleidelijk aan voor hem op, en maakt hij zich los van de band met zijn moeder: hij sluit hen zelfs in hun slaapkamer op om er voor een plaatsvervangend kind te zorgen. Ook deze aversie van het Iocastecomplex is een over de generaties heen cyclisch gebeuren: "telkens als zijn moeder hem had aangehaald", had Gommer huilend gepoogd die schoot te ontvluchten.
Hermans schrijft vrij zakelijk, koel en rationeel. Hij houdt van contrasterende en ironische woordassociaties en -herhalingen. Zo probeerde hij na de breuk met Janna de leegte onder ogen te zien en ze met drank te vullen, maar als hij te veel dronk, verdwenen de gedachten uit zijn hoofd en lieten ze er een duizelingwekkende leegte achter. Ook vroeg hij zich af of de kloof (met zijn vrouw) pas gedicht zou worden, als het graf (van Blas) gevuld werd. Sommige associaties leiden tot flashbacks, andere overspannen grotere delen of zelfs de hele roman. Zo deinsde hij ervoor terug zijn zoontje na de geboorte in de armen te nemen, maar omarmde hij hem later wel bij zijn dood, en zoals Janna hem na zijn onoplettendheden verweet dat het hem "bijna gelukt was" zijn zoontje te laten omkomen, is hem dat op het einde -- in een complexere betekenis -- helemaal gelukt.
Thematisch zijn er heel wat overeenkomsten tussen Dicht bij God en Hermans' vorige roman Over de grens, waarin het over een heel andere familiesituatie gaat. Het hoofdpersonage Door woont al jaren alleen, nadat zijn zoon na een aanslepend conflict voorgoed het huis verlaten heeft, en zijn vrouw van verdriet gestorven is (zoals ook de moeder van Door gestorven was tengevolge van zijn ruzie met zijn vader). Wanneer zijn zoon en schoondochter verongelukken, zorgt hij naar best vermogen voor zijn kleindochtertje, dat hij tevoren niet eens kende. Dit overigens ontroerende verhaal begint met een (dubbel) vader-zoonconflict, waarvan de schuldvraag blijft doorwerken. Hermans' laatste twee werken betekenen dus zeker geen volledige breuk met zijn in 1998 afgesloten reeks autobiografische romans. [Jef Ector]
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.