Marokko door Nederlandse ogen 1605-2005

Herman Obdeijn heeft al meerdere publicaties op zijn naam staan over de contacten tussen de Nederlandse republiek en het Marokkaanse sultanaat. In het mooi vormgegeven en van talrijke illustraties voorziene Marokko door Nederlandse ogen presenteert hij een geschiedenis van die 400 jaar contacten, en belicht daarin een aantal opvallende gebeurtenissen en figuren. Na het eerste gezantschap volgden twee eeuwen van redelijk intense contacten op het vlak van de handel, kaapvaardij en oorlogsvoering. Die drie activiteiten stonden in nauw verband met elkaar ('oorlog' hield echter niet veel in, gezien de zwakte van de Marokkaanse vloot). Onderscheiden worden hier figuren als de beroemde kaper Jan Janszoon en zijn dochter Liesbeth, de schilder Adriaen Matham (hij vervaardigde een grote gravure van Marrakech), de slaven Jan van Maren en Maria ter Meetelen, etc. Met de 19e eeuw, wanneer Nederland zich volledig richtte op Indië, komt er een accentverschuiving van de handel naar de kunst (Jacobus Van Looy, Kees Van Dongen) en het reizen. In de 20e eeuw domineren eerst de reizigers (bv. de politicus Abraham Kuyper, de schrijver A. Den Doolaard, de tekenaar Anton Pieck) en wetenschappers (bv. de geograaf Willem Heinemeijer) de contacten met Marokko, en daarna natuurlijk, in omgekeerde richting, de migratie naar Nederland. De laatste Nederlandse bezoeker die belicht wordt is de antropoloog Hein De Haas, auteur van Aroemi, aroemi (Bulaaq, 2004).

Obdeijn verwerkt deze figuren en contacten in een doorlopend, levendig verhaal, dat meteen ook een vlotte historische schets van Marokko biedt. Je mist soms wat diepgang. De auteur stipt bv. wel enkele aspecten van interculturele beeldvorming aan, maar een term als oriëntalisme komt niet uit zijn pen. Nochtans zijn het precies etnocentrisch gekleurde percepties en kennissystemen die er, aan beide kanten, voor hebben gezorgd dat zovele eeuwen van contact geen diepe en duurzame kennis opleverden.

Van een aantal van de uitgelichte figuren krijgen we een 'psychologisch portret', geschreven door Abdelkader Benali. De portretten boeien en variëren: een getuigenis van Maria ter Meetelen, een beschouwing van Van Looy over de 'trieste' sultan Abdel Aziz, een discussie tussen drie politici over de nakende kolonialisering, etc. Je herkent er natuurlijk de schrijver in, zijn thema's: ambivalente gevoelens tegenover Marokko, de noodzaak aan ruimdenkendheid in religieuze zaken, verwondering over de denkwereld van de eerste generatie migranten. [Chris Bulcaen]