België, een land in crisis 1913-1950

In nog geen veertig jaar voltrokken zich tussen 1913 en 1950 in België op velerlei gebieden (buitenlandse en binnenlandse politiek, economie, sociaal beleid en monarchie) ingrijpende, zelfs revolutionaire veranderingen. Een van de hoofdstukken van deze merkwaardige groepsstudie draagt niet zonder reden de titel 'van misèreland naar mirakelland'. Een kantelmoment viel onmiddellijk na de wapenstilstand van 11 november 1918, toen ? in de ogen van de conservatieve katholieken althans ? de "staatsgreep van Loppem" werd gepleegd door niemand minder dan Albert I. Op het kasteel van Loppem bij Brugge had de koning zijn oorlogsregering afgedankt en vervangen door een kabinet van nationale unie, dat een aantal ingrijpende, sedert jaren door de linkerzijde van liberalen en socialisten geëiste hervormingen moest doorvoeren, zoals het enkelvoudig algemeen mannenstemrecht, vakbondsvrijheid, achturendag "en nog veel meer". Albert I handelde niet uit progressieve bevlogenheid, maar pragmatisch en onder de zware druk van de naoorlogse omstandigheden in een chaotisch en voor revoluties ontvankelijk Europa. Hij had het behoud van het land en zijn instellingen en zeker van de monarchie op het oog. Dat hij en de Belgische elites daarentegen de urgentie van de Vlaamse verzuchtingen onderschatten, leidde tot een nationalistische radicalisering, die de meerderheid van de Vlaamse Beweging in extreem-rechts en zelfs nazistisch vaarwater loodste. In december 1944 voltrok zich in het pas bevrijde land weer een diepgaande kentering met de invoering van de Rijksmaatschappelijke Zekerheid. Maar Leopold III had niet de nuchtere kijk van zijn vader Albert I. Zijn autoritaire opvattingen, zijn vergissingen en zijn koppigheid leidden tot de koningskwestie. Want de rechtervleugel van de Katholieke Partij, omgedoopt tot de CVP, die oordeelde dat het welletjes was geweest met het linkse overwicht, zocht en vond een bondgenoot in Leopold III, waardoor zij samen een crisis uitlokten die het land op de rand van de afgrond bracht. Anderzijds was het Belgische naoorlogse "mirakel" niet van lange duur. Het geklungel met de uitgeputte Waalse kolenmijnen, die vele jaren mits zware financiële offers in bedrijf werden gehouden, was bv. ver van miraculeus. Zo werd ons land in 1950 zelfs "de zieke man van Europa".

Vijf historici (waaronder Mark Van den Wijngaert, die instond voor de redactie) zorgden voor een heldere kijk op de onderzochte periode. Zonder overbodige ophef laten zij de feiten spreken en toch levert dat verrassende perspectieven op. Wie dit boek aandachtig leest, leert er vooral uit, dat niets ons in de schoot wordt geworpen, dat niets voor altijd verworven is en dat democraten steeds en altijd waakzaam moeten blijven. [Robert Schoeters]