Dorre levens
Graciliano Ramos
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Arbeiderspers, cop. 2007 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : RAMO |
31/12/2008
De Braziliaanse schrijver Graciliano Ramos (1892-1953) was ervan overtuigd dat fictie niet het ideale medium was waarmee een onderontwikkelde realiteit ? die van het straatarme noordoosten van Brazilië in de eerste helft van de 20e eeuw ? weergegeven kon worden. Het geschrevene moest in het actieve leven een verlengstuk krijgen. En ook het schrijven zelf is geëngageerd, alleen al door de onwaarschijnlijke tragiek die Ramos in het dagelijkse onbestaan blootlegt. Net als Jorge Amado, die andere literaire reus uit het continent van de Braziliaanse letteren, zet ook Ramos een stap in de richting van de Communistische Partij. Op 3 maart 1936 wordt hij gearresteerd, op verdenking van communistische sympathieën, en pas op 13 januari 1937 (en zonder enige vorm van proces) als een fysiek gebroken man vrijgelaten. Hij moest schrijven om te (over)leven. Want literatuur was het enige medium waardoor hij tot een zeer relatieve en meestal kaduke eigenwaarde was gekomen. Dus fabriceerde hij literaire kritieken, cursiefjes en verhalen die hij aan kranten en tijdschriften versleet. Maar Ramos heeft een haat tegen mooipraterij ontwikkeld en zal, als slachtoffer van zijn milieu, ook zijn eigen schrijfsels misprijzen. Met die volstrekte en tragische eerlijkheid staat iedere zin van Ramos in het geheugen van de ontdane lezer gebrand.
De kern van Kinderjaren komt al in 1936 tot stand, maar de rest van de 'memoires' krijgt vorm in 1943-1944, en het boek wordt ten slotte in 1945 gepubliceerd. In een ongedateerd en ongeadresseerd briefontwerp (hoogstwaarschijnlijk uit de tweede helft van 1944), zet Ramos alle thema's en hoofdstukken netjes naast elkaar en vermeldt hij ook de data waarop de verschillende teksten zijn ontstaan. Na het schrijven van 'Dronken' (op 15.09.1940) ? zo vermeldt de vertaler ? vormde Ramos "vagelijk het plan om, door bijna vergeten personen en gebeurtenissen te doen herleven, te trachten mijn in de sertâo verloren kindertijd te reconstrueren."
Maar Kinderjaren is ook een cartografie van het Braziliaanse noordoosten, zoals het hele ? en erg autobiografische ? werk van de schrijver. In de eerste tekst van Ramos' herinneringen, 'Ochtend', stelt hij ons zijn twee grootvaders voor. Pedro Ferro, de vader van Gracilianos' moeder, staat voor de "barbaarse 'lederbeschaving' van de op veeteelt aangewezen sertâo, met zijn in leer gehulde bewoners", schrijft August Willemsen in zijn nawoord. En Tertuliano Ramos, grootvader van vaderszijde, behoorde tot de verfijndere "suikerrietbeschaving" van de 'mata' (het 'struikgewas'); hij verloor zijn suikerrietplantages en is "nu bijna een paria in de familie". Maar zijn handigheid is ook het symbool van de kunstenaar die Ramos wordt. Ramos zal altijd op zoek gaan naar de voor hem onbereikbare "volmaakte gelijkmoedigheid", waarbij de mens zich inschrijft in (en zich neerlegt bij) het noodlot van zijn afkomst, maar zich daardoor niet naar beneden laat halen. Ramos' grootvader aan vaderszijde maakte wannen. En de schrijver verwoordt in zijn weergave van die artisanale bezigheid meteen zijn literaire ideaal: "De maker, ongevoelig voor kritiek, volhardde in zijn stevige, sobere zeven, niet omdat hij ze mooi vond, maar omdat ze voor hem het meest voor de hand liggende uitdrukkingsmiddel vormden." Zo vanzelfsprekend (maar vooral zo genadeloos) als het leven zelf, zo kunnen we Ramos' boeken beschrijven.
De columnist Rubem Braga heeft over Ramos' roman Dorre levens (1938) een uitspraak gedaan die als het handelsmerk van de schrijver moet worden gelezen: "Elk hoofdstuk van dit kleine boek bezit een zekere autonomie. Kan apart worden gelezen. Is een kort verhaal. Die verhalen passen in elkaar en vormen een roman. [...] Op die manier introduceerde de auteur een nieuwe romantechniek in Brazilië. De demonteerbare roman." Het nietsontziende Kinderjaren ? een van de laatste vertalingen van wijlen literair vertaler August Willemsen, die Ramos eerder al in het Nederlandse taalgebied introduceerde ? is op dezelfde manier opgebouwd. Als jong kind moest de schrijver het nomadische bestaan van zijn ouders delen. Voortgedreven door de extreemste armoede ? die van de mythische maar volstrekt onvruchtbare en verdroogde streek van de sertâo (in de provincie Pernambuco) ? trok het gezin van plek naar plek, op zoek naar het 'minimum minimorum' waarmee hun onontkoombare dorre bestaan een overleven werd dat geen leven meer was. Ramos vertelt over de gruwelijke onderwijsmethoden (alleen de 'fee' dona Maria is hierop een uitzondering) en de "volstrekte achterlijkheid" van zijn milieu. In die dorheid weten slechts enkele mensen zich staande te houden in goedheid en wijsheid. De rest is mislukking, mensonterende haveloosheid, door Ramos haarscherp en zonder toegevingen neergepend.
Ramos was na zijn 'kinderjaren' naar Rio de Janeiro getrokken (een veel voorkomend sociologisch fenomeen, waarbij mensen uit het noordoosten in de grote stad een vaak nog miserabeler leven leden), waar hij als corrector bij verschillende kranten werkte. Later keert hij naar Palmeira dos Indios terug, trouwt er en zet een snuisterijenwinkeltje op. In 1927 schopt hij het zelfs tot prefect van de stad. Twee keer per jaar moest hij voor de gouverneur een rapport schrijven over de toestand in zijn stadje. Ramos ontwijkt er de conventionele schrijfstijl in en wekt daardoor zelfs de aandacht van een uitgever. In 1933 wordt zo Caetés gepubliceerd. De schrijver wordt zwaar ziek, maar werkt toch door aan zijn roman Sâo Bernardo (1934), het eerste deel van een trilogie die later vervolledigd wordt met Angst (1936) en Dorre levens. Na zijn celstraf wegens communistische sympathieën, noteert hij in zijn nu al karakteristieke droge maar uiterst rake stijl zijn Gevangenismemoires (1953). In die heldere en rigoureuze schrijftrant, die zich door geen enkele hoop laat vangen en dus ongemeen ontluisterend is, redigeert Ramos ook de herinneringen in Kinderjaren, waarin hij de meedogenloosheid van het leven voor altijd op zichzelf betrekt: "Het stond me tegen uit mijn hoek te komen en iemand te zijn, het was of ze me in de maling namen. De schuld van mijn vader. Hij had me vaak uitgescholden, was zich vaak vanwege twee lettertjes te buiten gegaan aan strafmaatregelen die hij meteen weer probeerde uit te vlakken. Maar dit was onuitwisbaar." Als chroniqueur van het onuitwisbare noodlot van een streek en haar mensen is Ramos ongenadig. Hij is er echter weergaloos in geslaagd op zijn lezers over te brengen wat haast onleefbaar, en, ja, ook onontkoombaar is. Zou ook zoiets vergeefse moeite zijn? Zeker niet als je je als lezer helemaal onderdompelt in Ramos' boeken, die aan de werkelijkheid geen enkele toegeving doen. En ook niet aan de literatuur.
Alle romans van Graciliano Ramos zijn in het Nederlands verschenen bij de zeer verdienstelijke uitgeverij Coppens & Frenks (Angst in 1995 ? in 1997 ook als Geuzenpocket uitgebracht ?, Sâo Bernardo in 1996, Dorre levens in 1998 en Kannibalen in 2002). Deze Kinderjaren bevestigen Ramos' onfeilbaar-rake talent. Misschien nodigt het boek uit tot het (her-)lezen van zijn andere in het Nederlands beschikbare boeken... Meteen een postume hulde aan de grootse vertaler die August Willemsen is geweest.
[Bart Vonck]
Drs. G.A. Ribbink
Een autobiografische bundel verhalen/schetsen, die een mooi beeld geeft van de jeugd van de schrijver in het arme, dorre noordoosten van Brazilië (de sertão) rond het begin van de 20e eeuw. In 39 korte verhalen beschrijft Ramos (1892-1953) hoe hij als gevoelig, enigszins bangelijk kind opgroeit temidden van de harde sertanejos met hun macho gedrag en bijgeloof. Deze verhalen, ofschoon later verschenen - in 1952 - kunnen gezien worden als de inspiratiebron voor zijn vier grote romans Angst, São Bernardo, Dorre levens en Kannibalen, zoals de vertaler (ook van de romans) August Willemsen in het nawoord uitlegt. Graciliano Ramos is te vergelijken met João Guimarães Rosa. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.