Van Franschmans en Walenmannen : Vlaamse seizoenarbeiders in den vreemde in de 19de en 20ste eeuw

Dirk Musschoot, journalist bij 'Het Nieuwsblad', betreurt dat in ons land zo weinig aandacht wordt besteed aan mondelinge geschiedenis. In de Angelsaksische landen bestaan systematische programma's waarbij historische getuigenissen worden verzameld. Zo bezit het Londense Imperial War Museum duizenden interviews met getuigen van de landing in Normandië, en kan het emigratiemuseum op Ellis Island in de VS terugvallen op massa's interviews met Amerikaanse inwijkelingen. In ons land bestaan hier en daar losse projecten rond orale geschiedenis. Zo bracht onlangs het Archief en Museum voor het Vlaams leven te Brussel een mooie tentoonstelling met verhalen van West-Vlaamse beenhouwers die na de Tweede Wereldoorlog naar Brussel verhuisden. Nu publiceert Musschoot een rijk gedocumenteerd, laagdrempelig boek over Vlaamse seizoenarbeiders in Frankrijk en Wallonië in de 19e en eerste helft van de 20e eeuw. De auteur geldt als onze meester van de mondelinge geschiedschrijving. In 2000 schreef hij Vlamingen op de Titanic (De Leeswolf 2000, p. 425), waarin hij aan de hand van gesprekken met nazaten het lot van de 27 Belgen aan boord van de Titanic schetste. In 2002 volgde Wij gaan naar Amerika (De Leeswolf 2002, p. 382) over de Vlaamse landverhuizers die tussen 1850 en 1930 naar Amerika trokken. In 2004 verscheen België bevrijd (De Leeswolf 2004, p. 774), een boek met getuigenissen over de bevrijding van ons land na de Tweede Wereldoorlog. Musschoot heeft als adagium "je begrijpt het heden pas als je het verleden kent". Voor Van Franschmans en Walenmannen interviewde hij vijftig getuigen van de Vlaamse seizoenarbeid naar Frankrijk en Wallonië. Hun verhalen brengen het harde leven van de seizoenarbeiders helemaal tot leven. De didactische Musschoot hoopt dat zijn boek "interessant kan zijn voor als we nog eens een mening vormen over pakweg de sikhs, Polen, Roemenen en Bulgaren die tijdens het seizoen tussen het Haspengouwse fruit zitten."
Vlaamse seizoenarbeiders trokken in de 19e en begin 20e eeuw vanuit het arme Vlaanderen noodgedwongen naar Wallonië en Noord-Frankrijk om er hop te plukken, vlas te trekken, bieten te hakken of te werken in de cichoreiovens. West-Vlaanderen had verreweg het grootste aantal seizoenarbeiders, met als kern de gemeenten Koekelare en Ichtegem. In Oost-Vlaanderen kwamen de arbeiders vooral uit de Scheldevallei tussen Gent en Oudenaarde en uit de buurt van Heldergem. In het Hageland was er een derde belangrijke concentratie seizoenarbeiders rond Rillaar en ? wat meer noordwaarts ? vanuit Veerle. De West- en Oost-Vlamingen trokken vooral naar Noord-Frankrijk (Franschmans), de Hagelanders gingen vooral naar Wallonië in de welvarende ruit Bergen-Waver-Luik-Namen (Walenmannen). Het fenomeen duurde tot het einde van de jaren '50. De industriële boom na expo '58 zorgde ervoor dat Vlaanderen zelf arbeidsplaatsen tekort had. De meeste seizoenarbeiders maakten toen de carrièreswitch.
Het boek bestaat uit negen thematische hoofdstukken met veel aandacht voor "la petite histoire" en "de mens achter de seizoenarbeider". Zo zoomt Musschoot in op het dagelijkse harde leven in den vreemde en op de achtergebleven partner. Interessant is het hoofdstuk over de kerk en de daensisten, die als enigen aandacht besteedden aan het lot van de seizoenarbeiders. Musschoot slaagt erin de vele mondelinge getuigenissen tot een aantrekkelijk geheel te smeden en is een meesterlijke verteller. De vele anekdotes vormen de humus van een integraal en systematisch verhaal. Verwacht van Musschoot echter geen grote mentaliteitshistorische, demografische of socio-economische theorieën over het fenomeen van de Vlaamse seizoenarbeid. Hij wil de lezer nl. raken door het onmiddellijke contact met de realiteit. Vele getuigenissen worden letterlijk weergegeven. [Gunter Bousset]