In naam van God : een nieuwe geschiedenis van de kruistochten
Jonathan Phillips (Auteur)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Nieuw Amsterdam, 2009 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 925.6 PHIL |
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Nieuw Amsterdam, 2009 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 925.6 PHIL |
Besprekingen
31/12/2009
Over kruistochten en jihad, een roman met voetnoten
De meeste volwassenen hebben als kind wel een of ander boek over de kruistochten gelezen. Voor wie tot mijn generatie behoort, is de kans groot dat dat boek Kruistocht in spijkerbroek was. Thea Beckmans meeslepende verhaal over de kinderkruistocht is terecht een jeugdklassieker. Maar ook boeken (en films) over Richard Leeuwenhart en Godfried van Bouillon zijn bestsellers in het genre. De kans dat men ooit een wetenschappelijk of populariserend werk over de kruistochten gelezen heeft, is daarentegen al kleiner. Voor elke volwassene die uit interesse of misschien zelfs uit jeugdsentiment een dergelijk boek wil lezen, is Jonathan Phillips' In naam van God warm aan te bevelen. Phillips geeft in zijn inleiding zelf aan dat hij schrijft voor een publiek van geïnteresseerde leken en zelfs wie geen enkele voorkennis heeft over de kruistochten vindt in dit boek makkelijk zijn gading.
Phillips maakt gebruik van een indrukwekkend amalgaam van zeer diverse bronnen om een zo breed en compleet mogelijk verhaal te schetsen. Hij steunt op kronieken, liederen, preken, reisdagboeken, brieven, rekeningen, vredesverdragen en natuurlijk ook op beeldmateriaal. Dat brede verhaal beslaat, wat Phillips noemt, de "moderne academische consensus" over het chronologische én geografische bestek van de kruistochten. Dat betekent dat het verhaal begint met de oproep tot de Eerste Kruistocht van Urbanus II in 1095 en eindigt met de verovering van de Nieuwe wereld ? en de verplaatsing van de West-Europese expansiedrift van oost naar west. Phillips schenkt echter ook ruim aandacht aan de doorwerking van het ideeëngoed van de kruistochten tot in de 21e eeuw en daarin schuilt de sterkte van zijn boek. Ik kom daar nog op terug.
Hoewel het verhaal dat Phillips wil vertellen dus zeer breed is (zowel chronologisch als geografisch), heeft het vertelde enorm veel vaart. Het boek leest bijna als een roman, wat nog wordt versterkt door een soms sterk, maar nooit hinderlijk, geromantiseerde manier van vertellen. Ook Phillips' keuze voor een focus op enkele charismatische figuren uit de periode van de kruistochten (de al genoemde Richard Leeuwenhart, maar ook moslimleider Saladin en koningin Melisende van Jeruzalem) verhoogt het effect en de indruk dat je als lezer een bijzonder spannende roman zit te lezen ? maar dan een roman met voetnoten. Een mooi voorbeeld is de sterfbedscène van koning Boudewijn II die, toen hij "zijn krachten voelde wegvloeien", zijn oudste dochter, de "slanke, donkerharige Melisende" en haar man bij zich riep en het gezag over het Heilige Land verdeelde over hen en hun tweejarige zoontje, tot groot ongenoegen van Melisende's echtgenoot, Fulco, de graaf van Anjou, uiteraard. Het vertelplezier dat uit dergelijke scènes spreekt, en het eruit voortvloeiende leesplezier, staat echter nooit de ernst van de eigenlijke gebeurtenissen in de weg. Phillips schenkt uitgebreide en genuanceerde aandacht aan de morele implicaties van de kruistochten, toen zowel als nu.
Het feit dat Phillips schrijft voor een publiek van leken betekent dus niet dat hij de enorme historische en culture complexiteit van de wereld van de kruistochten vereenvoudigt. Hij heeft integendeel enorm veel aandacht voor de specificiteit van het historische moment waarin de gebeurtenissen plaatshebben. Hetgeen zich bv. uit in zijn aandacht voor de vermenging van religieuze met wereldse belangen in de motieven van de kruisvaarders, voor de complexe mix van boetedoening en oorlog voeren. In zijn oproep tot de Eerste Kruistocht hanteerde paus Urbanus II een politieke aanpak voor het dienen van geestelijke belangen. De 'morele rechtvaardigheid' van de oorlog tegen de islam vormde een nieuw intellectueel en theologisch fundament voor het christendom in West-Europa. Zo slaagde paus Urbanus erin om door middel van een gemeenschappelijke vijand enige stabiliteit te brengen in een verscheurd West-Europa. Maar ook wereldse factoren speelden vanaf het begin een grote rol, de kruistochten waren immers ook een kolonisatieoorlog, en die factoren leidden uiteindelijk tot een verwatering van het pauselijk gezag en tot de toename van de greep van de wereldse leiders over de kruistochten vanaf de Tweede Kruistocht.
Phillips heeft echter ook aandacht voor de conflicten tussen wereldse machten onderling, zoals het aanslepende conflict tussen Richard Leeuwenhart en Filips van Frankrijk, dat nefaste gevolgen had voor de reputatie van de eerste bij zijn terugkomst in het thuisland. Phillips geeft ook aan, om het beeld nog complexer te maken, dat een groot deel van de heilige oorlog, aan beide kanten van het conflict overigens, gericht was tegen mensen van het eigen geloof of op zijn minst tegen rivaliserende groepen binnen dat geloof. Dat gebrek aan eenheid binnen elk van de kampen uitte zich bovendien ook in de aanhoudende spanning tussen de kruisvaarders, die de bedoeling hadden het Heilig Land te veroveren en dan weer naar huis te keren, en de christelijke kolonisten die een leven probeerden op te bouwen in de Levant en die bijgevolg meer baat hadden bij stabiliteit in het gebied dan bij verovering en aanhoudende strijd.
Zoals ik al aangaf heeft Phillips ook bijzondere aandacht voor de doorwerking van de ideeëncomplexen uit de kruistochten, aan beide zijden van het conflict, tot in de 21e eeuw. Hierin ligt dan ook ongetwijfeld de grote sterkte van het boek. Phillips erkent dat het verhaal van de kruistochten niet stopt met het einde van de kruistochten zelf, maar dat de ideeën en gebeurtenissen van toen nog steeds een schaduw werpen ? niet alleen op onze cultuur, maar ook op die van de moslimwereld. Het is bijzonder fascinerend dat Phillips, in de inleiding van zijn boek, de historische resonantie van het beeld van de kruistochten in onze eeuw duidt als de aanleiding voor het schrijven van het boek. Bovendien is er ook de erkenning dat inzicht in de motieven van de christelijke wereld, inzicht kan verschaffen in de motieven van de islamitische wereld en dat de doorwerking van het beeld in de westerse wereld ons dus een waardevol inzicht verschaft in de betekenis ervan in de islamitische wereld.
In het twaalfde hoofdstuk toont Phillips overtuigend aan hoe het concept van de kruistochten ondanks een wijdverbreide afkeuring ervan in het verlichtingsdenken toch standhoudt en hoe het op die manier toegang geeft tot een "reeks krachtige ideeën" over imperialisme, nationalisme, het volk en de staat. Vooral met de heropleving van de appreciatie voor de middeleeuwen in de romantiek en het groeiende oriëntalisme in die periode, bleef het beeld van de kruistochten als ideaal van ridderlijkheid sterk overeind. Ook Sir Walter Scott benadrukt precies dat ridderlijke ideaal in de vier boeken die hij aan de kruistocht wijdt en die in de Angelsaksische wereld grote impact hadden op de perceptie van de kruistochten.
Door een focus op belangrijke figuren of dynastieën, bv. Godfried van Bouillon voor de nieuwe Belgische staat, speelden de kruistochten ook een centrale rol in de ontwikkeling van het 19e-eeuwse zelfbewustzijn van naties. Ook vanaf die 19e eeuw wordt het beeld van de kruistochten echter steeds meer ontdaan van haar militaire en culturele context en steeds meer als metafoor gebruikt. Phillips schrijft dat de kruisvaartbeweging dood is, maar doorleeft in terminologie, sentimenten en symbolen. Hij lijkt ook te onderkennen dat net daarin het gevaar schuilt van het gebruik van het concept kruistocht als metafoor. Frappant voorbeeld hiervan zijn de uitspraken van voormalig Amerikaans president George W. Bush over de "kruistocht tegen terreur" naar aanleiding van 9/11. Want ook aan islamitische zijde vindt het beeld van de kruistochten weerklank, in eerste instantie in de jihad als defensieve plicht van de moslim, maar radicaler in de oproep tot een "permanente revolutionaire strijd voor het heil van de mensheid". Het is via misbruik van die krachtige resonantie van het beeld van de kruistochten dat, aldus Phillips, Osama Bin Laden erin slaagt zich op te werpen als de hedendaagse Saladin. Het belangrijkste inzicht dat dit boek de lezer dan ook verschaft, is dat het gevoel van moreel gelijk aan beide zijden van het conflict de loodzware erfenis is van deze woelige periode. [Lise Gosseye]
Dr. P. Bange
In dit boek behandelt de auteur in twaalf thematische hoofdstukken de kruistochten. In het laatste spreekt hij over 'nieuwe kruisvaarders', van Walter Scott tot George Bush. Op het eerste gezicht wellicht veelbelovend, maar men wordt al snel teleurgesteld. Al in de inleiding treffen we de nodige fouten aan: in 832 kan er nog niet worden gesproken van orthodoxe christenen, in tegenstelling tot katholieken. Kerk en staat mogen in de middeleeuwen nog niet afzonderlijke grootheden worden genoemd. Monniken mochten niet mee op kruistocht (pagina 32), maar Godfried van Bouillon nam een groep monniken mee (pagina 33); hoe dit te rijmen? Bovendien bezondigt de auteur zich herhaaldelijk aan anachronismen: hij noemt de eerste kruistocht een christelijke kolonisatieoorlog, en op pagina 42 wordt een groep ridders vergeleken met een hedendaags internationaal sportteam. Dat gaat toch echt te ver! Voeg daarbij de nodige waardeoordelen (de 'uiterst overtrokken' bewoordingen van paus Urbanus) en af en toe zeer slecht Nederlands. Maar dat ligt eventueel aan de vertaling. Deze 'nieuwe' geschiedenis heeft betere voorgangers. Met een katern afbeeldingen in zwart-wit, eindnoten, een literatuuropgave en register.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.