Klassiek : geschiedenis van de Grieks-Romeinse wereld
Anton van Hooff
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Ambo, cop. 2011 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 923.1 HOOF |
31/12/2011
‘Het gaat de verkeerde richting uit met de democratie als regeringsleiders uren in een rechtszaal moeten zitten terwijl er in de wereld zo veel aan het gebeuren is.’ Silvio Berlusconi had het kennelijk moeilijk met zijn rol als wereldleider in het beklaagdenbankje net op de dag dat Osama bin Laden gevat werd. Terecht, of overdrijft hij? Even terug naar het prille begin. In 514 voor Christus doodden twee Atheners Hipparchos, een van de twee tirannen die het toen voor het zeggen hadden. Dat het nog enkele jaren duurde voor ook de andere, zijn broer Hippias, de wijk nam en het volk alle macht kreeg, deerde de Atheners niet. Dat het eigenlijk om een moord met amoureuze motieven ging al evenmin. Ze hadden hun founding myth en de bijbehorende heldencultus gevonden. De democratie was geboren. De aanvallen van de Perzen vijftien jaar later leverden hen bovendien een externe vijand op waartegen ze zich konden afzetten en vijftig jaar later werden dat de Spartanen.
Anton van Hooff koos in zijn nieuwe boek het ontstaan en de werking van de allereerste democratie als invalshoek voor een geschiedenis van Athene, los van de klassieke chronologische benadering. Daarvoor bestaan genoeg andere boeken, geeft hij zelf aan. Van Hooff was jarenlang hoofddocent klassieke geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen en koos er na zijn universitaire carrière nog voor om in het onderwijs aan de slag te gaan, iets wat in het door een nijpend lerarentekort geplaagde Nederland wel vaker gebeurt. Gepassioneerd dus, en ook wel een tikkeltje koppig. Teleurgesteld over het pensum voor het centraal examen in 2010, besloot hij te stoppen met die lesopdracht. Het laat vermoeden en hopen dat we na Nero en Seneca uit 2010 en nu Athene : het leven van de eerste democratie, gauw nieuw materiaal van hem mogen verwachten. Hij schrijft helder en verhelderend en geeft gepast kaartmateriaal mee, een uitgebreide tijdlijn en veel verklarende voetnoten waarin hij graag anekdotes vertelt over zijn tijd als begeleider van Griekenlandreizen met een internationaal gezelschap.
In de eerste drie hoofdstukken bespreekt hij het ontstaan van de democratie, de werking ervan en wat het Athene opleverde: een nooit gezien militair kunnen, zeker in verhouding tot de omvang van de bevolking, en de daarbij horende politieke macht over de andere Griekse steden. Daarna bekijkt hij wat de gevolgen waren in het persoonlijke leven van de Atheners, in de gebouwen die ze ontwierpen, hun feesten of hun toneel. De omgekeerde beweging gold echter ook. Net het ontstaan van komedie, tragedie en retoriek, nodig om gefundeerd je mening te kunnen verkondigen, zorgden voor een verdere versterking van de democratie waarbij elk individu zich aangesproken voelde om mee te doen. Aristoteles wist al dat de mens een politiek beest was (vreemd dat met die vaststelling niet meer gedaan wordt in dit boek) en als ‘poliswezen’ wist die mens dus zeer goed dat de inzet van iedere burger nodig was om het hele land vooruit te laten gaan. De verschillende schrijvers en kunstenaars bevestigden dat beeld nog door zorgvuldig de Atheense mythe verder uit te diepen. In het boek wordt dan ook rijkelijk geciteerd uit de hoogtepunten van de Griekse literatuur uit Athenes gouden eeuw: Herodotos, de drie tragici Aischulos, Sofokles en Euripides, de komedieschrijver Aristofanes enz.
De methode laat de auteur toe uit te waaieren en de hele Griekse cultuur vanuit een eigen invalshoek te bekijken, maar daar blijft het vaak bij en dat is jammer. Met alle beschrijvingen wordt te weinig in de diepte gegaan. Het duidelijkst wordt dat misschien wel met het werk dat als een rode draad door dit boek loopt, de lijkrede die Perikles uitsprak voor de gesneuvelden en die Thoukudides opnam in zijn verslag van de Peloponnesische Oorlog. Die toespraak geldt als de zwanenzang van de Atheense democratie, precies omdat ze op een pijnlijke manier de interne contradictie blootlegt: het volk is maar zo sterk als de persoon aan de top en diens visie. Hoewel er veelvuldig uit deze redevoering geciteerd wordt, komt er geen kritische noot, alsof bewondering voor de Atheners de auteur in de weg zit. Als er iets is wat we in dit voor de rest uitstekende boek missen, is het misschien die stap extra, het aan elkaar vastmaken van de losse eindjes waarop sommige hoofdstukken eindigen en, wie weet, misschien ook wel wat goede ouderwetse ‘lering voor de toekomst’. Op dit moment laten heel wat essayisten hun licht schijnen over de opkomst van de vele populistische bewegingen en de toekomst van de democratie in Europa. Ondanks de vele actualiseringen laat Van Hooff het na iets aan dit debat toe te voegen, hoewel hij alle elementen aanreikt. Athene leert ons dat het gevaar bestaat dat burgers gewend raken aan hun welvaart, daarna hun persoonlijk engagement opzeggen en vaak voor een sterke leider kiezen die belooft de verworven welvaart te bestendigen.
Laat er voor de rest echter geen enkele twijfel over bestaan, dit boek is een echte aanrader. Van Hooffs vlotte pen maakt het aangenaam om lezen, zijn eruditie brengt vele nieuwe inzichten bij. Dat democratie ook gekenmerkt wordt door een fundamenteel wantrouwen, bijvoorbeeld. Wantrouwen tegenover nieuwigheden, wantrouwen tegenover vreemdelingen, maar ook wantrouwen tegenover zijn eigen leiders die het misschien niet altijd even nauw nemen met de geldende wetten of menen dat ze erboven staan. Misschien mag de Italiaanse premier zich dus wel gelukkig prijzen: het gaat goed met zijn land!
[Dieter Wildemauwe]
Prof.dr. E.A. Hemelrijk
Dit boek van de Nijmeegse oud-historicus Anton van Hooff bevat een lofzang op de democratie zoals die in het klassieke Athene van de vijfde eeuw voor Christus vorm kreeg. Aan de hand van een aantal thema's (zoals 'Tirannenmoord als burgerplicht', 'Wij zijn het volk' en 'Democratie in debat') schetst hij verschillende facetten van de Atheense democratie. Hierbij lardeert hij zijn tekst met (vertaalde) fragmenten uit antieke tragedies, redenaars, filosofen en dichters, maar schuwt hij ook parallellen met de latere (ook recente) geschiedenis niet. Al heeft hij ook oog voor negatieve aspecten, zijn stelling is dat de democratie een beschavende invloed uitoefent op de samenleving en dat het daarom nog steeds zeer de moeite waard is de eerste democratie nader te leren kennen. Met jaartallenlijst, verklarende noten, register, enkele kaartjes en (kleuren)foto's. Voor lezers met historische en politieke belangstelling.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.