Over de democratie in Amerika
Alexis De Tocqueville
Andreas Kinneging (Redacteur), Paul De Hert (Auteur), Stefan Somers (Redacteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lemniscaat, cop. 2013 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 331.12 KINN |
15/06/2013
Alexis de Tocqueville heeft lang een schemerbestaan geleid als filosoof en historicus. Vooral geroemd omwille van zijn klassieker Over de democratie in Amerika leek hij voornamelijk op te duiken in de Verenigde Staten en bij katholieke Europeanen, in de speeches van Amerikaanse presidenten en zelfs Belgische koningen. Dat is intussen toch veranderd, getuige de excellente essaybundel Tocqueville, profeet van de moderne democratie. De aandacht voor Tocqeville is alleen maar toegenomen, omdat zijn welhaast profetische notities over de moderne samenleving dankbare inzichten bevatten waarmee we onze wereld kunnen bevragen. Deze essaybundel toont de volle rijkdom van een denker die zijn tijd ver vooruit was. Vrijheid is altijd en overal het kernthema van Tocquevilles teksten. Melvin Schut schetst de manier waarop Tocqueville een aparte plaats inneemt te midden van de grote denkstromingen van de moderniteit, tussen de herauten van het individu en die van de groep. De mens kan volgens Tocqueville het best zijn vrijheid beleven als hij zichzelf vrijwaart op ordelijke, niet-revolutionaire wijze en op basis van zijn individuele capaciteiten. Vrijheid en menselijke waardigheid gaan hand in hand. En wat dat katholieke betreft: Tocqueville was niet gelovig, maar oordeelde zeer mild over het geloof en deed zich ook gelovig voor, zijn aristocratische inborst getrouw. Het is wat makkelijk om met die intellectuele paradoxen de moderniteit van Tocqueville aan te tonen, maar niettemin snijdt het hout. In zijn teksten spreidt hij een zoekende ambivalentie tentoon die ons tot vandaag inspireert om beter na te denken over onze wereld. Bovendien heeft hij ons nog steeds heel wat te vertellen over politiek. Raymond Aron beschrijft in zijn memoires hoe hij Tocqueville in de jaren zestig tijdens colleges opvoerde als een grondlegger van de sociologie. Want dat was waar hij volgens Aron in uitblonk: de omstandigheden en de sociale gevolgen van politiek uitzoeken. Paul De Hert en Stefan Somers tonen hoe bij Tocqueville politieke veranderingen vooral het gevolg zijn van verschuivende maatschappelijke structuren. Ideologie is bij hem op geen enkele manier een openbaring, de democratie is het beste systeem dat ook het moeilijkst te doorgronden blijkt. Tocqueville beschrijft, tracht te begrijpen en zoekt verbanden, maar laat ruimte voor onaffe vergelijkingen, paradoxen en schoonheidsfoutjes. ‘De actuele waarde van Tocquevilles oeuvre’, schrijft Luk Sanders, ‘is dat het nog steeds kan inspireren in haast ieder debat dat raakt aan de grondslagen van de democratie: de Europese eenmaking, referenda, vrijheid van meningsuiting.’ Alle stukken in Tocqueville, profeet van de moderne democratie brengen nuances aan bij die inspiratie. Naarmate je dieper doordringt in de intellectuele, maatschappelijke en politieke context waarin Tocqueville opereerde, klinken zijn vragen nog luider. En welluidender, want hij heeft ook de juiste woorden gevonden om het wezen van de democratie te vatten.
Vrijheid is niet de tweelingbroer van gelijkheid, beweert Tocqueville. Als gelijkheid de democratie verstikt, dan komt de tirannie in het vizier. In Over de democratie in Amerika zit Tocqueville zich voortdurend af te vragen hoe je aan die vernauwing, dat verlies van vrijheid kan ontsnappen. Als mensen opgesloten zitten in hun eigen hart, niet deelnemen aan het bestuur en liever thuis zitten, omringd door de trofeeën van hun consumptiejacht, dan openen ze de deur voor dictatuur, door Tocqueville ‘zachte tirannie’ genoemd. Mensen worden dan geleid door een ‘immense bevoogdende macht’ die grotendeels aan hun controle ontsnapt. Die ontaarde democratie kan volgens Tocqueville worden tegengegaan door de democratische motivatie van de burgers op peil te houden, door de macht op verschillende niveaus te laten beheren door de burgers en door de vrijwillige verbanden in een samenleving in ere te houden. Om de democratie te laten overleven en niet blind rond te waren in de duisternis van de toekomst, zijn we verplicht om onze politieke vrijheid uit te oefenen en haar niet over te dragen aan een bevoogdende bureaucratische overheid. Vele auteurs in het boek vragen zich terecht af wat Tocqueville had gedacht van het enorme democratische experiment dat de huidige Europese Unie is. Uiteraard leefde Tocqueville nog in een grotendeels pre-industriële wereld en heeft hij nooit een supermarkt bezocht of het enkelvoudig stemrecht meegemaakt, maar hij had die ervaringen niet nodig om te begrijpen dat een instrumentele rede niet volstaat. Efficiëntie kan volgens hem niet zonder vrijheid.
Bedaagd en afgemeten was Tocqueville lang niet altijd. Een van de belangrijke conclusies van Tocqueville, profeet van de moderne democratie is dat we ook zijn tweede grote boek moeten lezen, Het Ancien Regime en de revolutie. In dat boek toont hij wellicht nog scherper hoe een samenleving verandert en waarom de Franse Revolutie geen donderslag bij heldere hemel was. Op het einde van een boek vol omwentelingen schrijft hij een zo goed als lyrische ode aan de veerkracht van het Franse volk, waarmee hij eigenlijk het punt onderstreept dat de samenstellers van de essaybundel in hun inleiding maken. Een gebrek aan kennis van de intellectuele schat die in ons verleden verborgen zit, belemmert een goed begrip van onze hedendaagse werkelijkheid. Met Tocqueville kunnen wij, bewoners van een continent dat in de knoop ligt met zichzelf, alleszins nog steeds enorm goed van gedachten wisselen.
[Harold Polis]
Mr. L.P. Willigenburg
In deze wetenschappelijk getinte bundel worden door een aantal auteurs (waaronder sociologen, politicologen, historici, juristen en filosofen), elk vanuit hun specifieke deskundigheid, verhandelingen gewijd aan leven en werk van de vermaarde negentiende-eeuwse Franse politiek-filosoof, historicus en staatsman Alexis de Tocqueville (1805-1859). Duidelijk komt daarbij naar voren hoe vooruitziend zijn blik was en hoe actueel veel van zijn beschouwingen ook voor de huidige samenleving nog steeds zijn. Verspreid door het boek komen onderwerpen aan de orde als het 'milde despotisme', de 'alledaagse democratisering', Tocqueville als classicist, maar ook als Europeaan, alsmede zijn visie op schrijvers als Pascal, Montesquieu, Rousseau en Burke. Met uitgebreid notenapparaat en literatuurverwijzingen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.