Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek

Dat illustrator en vormgever Pieter Gaudesaboos dol is op design uit de jaren vijftig en zestig en vooral de jaren zeventig, op speelgoed én op verzamelen, was al onmiskenbaar in onder meer 1, 2, 3 piano (Lannoo, 2005) en Briek (Lannoo, 2008). Voor zijn nieuwste boek, Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek, ‘speelde [hij] met het mooiste speelgoed van vroeger en nu en liet zich erdoor inspireren’, zo vermeldt de colofon. Het Speelgoedmuseum in Mechelen, waar Gaudesaboos op onderzoek uitging, moet een waar walhalla voor hem zijn geweest. De opgedane inspiratie heeft geresulteerd in dit knalgroene boek van 96 pagina’s. De weinig vernieuwende titel toont direct waar we hier mee van doen hebben: op elke pagina staat de naam van een bepaald soort speelgoed, dat door Gaudesaboos kleurig en herkenbaar in beeld is gebracht.
‘Een speelgoedboek om te lezen, of eentje om mee te spelen? Een stevig kunstboek voor peuters en kleuters boordevol kleurrijke prenten. Zonder twijfel de meest originele manier om jonge kinderen nieuwe woorden te leren!’ staat op Gaudesaboos’ website. Het boek biedt echter veel meer dan die educatieve component. Het is aantrekkelijk voor peuters en kleuters, maar zal ook ouders en grootouders kunnen bekoren. In een interview met Evelyne Coussens zei Gaudesaboos al: ‘Het onderscheid is zo strikt: dit is voor volwassenen, dit is voor kinderen. Ik geloof daar niet in. Wat mooi is, is even mooi voor kinderen als voor volwassenen.’ En mooi is Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek zeker. Gaudesaboos speelt met zijn bekende ronde vormen en vrolijke, warme kleuren. Sommige platen hebben een egale achtergrond, andere objecten zijn tegen een motief afgebeeld: een ruitjesschrift, een krantencollage of iets wat lijkt op retro-bloemetjesbehang. Veel soorten speelgoed zijn sprekend in hun eenvoud, waaronder de helikopter, het paard en de rolschaats. Andere prenten zijn gedetailleerder, zoals de raket, de scheikundeset (‘rood-geel-blauw’) en de graafmachine. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het prachtige Pistache (Lannoo, 2006), is Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek een oase van rust zodra je het openslaat. Op elke prent staat één type speelgoed afgebeeld, meestal gecentreerd, maar soms in meerdere exemplaren over de hele pagina verspreid, zoals bij ‘kikker’ en ‘file’.
In Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek is geen narratieve lijn te ontdekken. Gaudesaboos lijkt bij het kiezen van de volgorde van de prenten associatief te werk te zijn gegaan. Het boek begint met allerlei dieren in verschillende vormen: van mechanische kikkertjes en een pluchen kat tot een marionet in de vorm van een aapje, en de vis die bij een Gameboy-spelletje moet worden opgehengeld. Via de prent ‘circus’ maakt Gaudesaboos de overgang naar voertuigen: twee giraffen worden vervoerd in een circusvrachtwagen. Onder deze prent staat niet de dierennaam, maar het woord ‘vrachtwagen’, waarna onder meer ‘fiets’, ‘boot’, ‘vliegtuig’ en ‘driewieler’ aan bod komen. Via de speelgoedgarage wordt vervolgens de overgang gemaakt naar onder meer ‘straat’, ‘sleutel’, ‘huis’ en ‘telefoon’ enz. Niet alle associaties zijn direct even duidelijk. Soms lijkt de volgorde gebaseerd op andere criteria dan het onderwerp. Zo volgt na ‘vork, mes, lepel’, die zijn afgebeeld op een prent met rood, geel en blauw, een plaat met een scheikundige opstelling die ‘rood, geel, blauw’ is genoemd. De associatie is hier niet zozeer inhoudelijk, maar eerder gebaseerd op kleur en aantal. Soms oogt de volgorde zelfs wat willekeurig: hoe kom je van ‘letters’ en ‘cijfers’ bij ‘verliefd’ en ‘familie’?
Op originele wijze verbindt Gaudesaboos allerlei woorden aan verschillende soorten speelgoed. ‘Papa’ staat bij een groot en klein poppetje van Playmobil, de ‘molen’ is gemaakt van constructiemateriaal en het woord ‘hond’ staat onder een bord met insteekmozaïek. Er is daarmee geen één-op-één-relatie tussen tekst en beeld. Het samenspel van de prenten en de woorden beroept zich vooral op associaties, verbeelding en fantasie. Gaudesaboos geeft prachtig de leefwereld van een kind weer: insteekmozaïek is méér dan alleen insteekmozaïek als je er een hond van hebt gemaakt, en een Playmobil-poppetje verandert van een plastic object in een vaderfiguur zodra het wordt betrokken in het spel van een kind. Jammer genoeg is de associatie met speelgoed hier en daar nog onduidelijk, zoals bij de walvis, die is afgebeeld in zee onder een boot die sonarsignalen uitzendt, en bij de pinguins, die het bijschrift ‘vrolijke vrienden’ hebben meegekregen.
Het nostalgische aspect van het boek pakt niet alleen mooi uit bij bijvoorbeeld de ouderwetse pop, het hobbelpaard en de indiaan, maar zal kinderen vooral opvallen bij het meer technologische speelgoed. Gaudesaboos heeft gekozen voor nogal gedateerde modellen van een televisie, fotocamera, telefoon en computer — waarbij op die laatste dan weer heel geestig het logo van Apple is geplaatst. De illustraties kunnen leuke gesprekken uitlokken tussen jonge lezers en hun (groot)ouders. Met de kleurige, rustige prenten slaagt Gaudesaboos erin de leefwereld van kinderen, vol spel, verbeelding en fantasie, te combineren met nostalgische herinneringen aan de kindertijd van volwassen meelezers. Mijn allermooiste speelgoedwoordenboek mag daarom met recht een boek genoemd worden dat met Gaudesaboos’ handelsmerken zowel jonge als volwassen lezers zal aanspreken. Niet voor niets heb ik mij voorgenomen eens te kijken of de speelgoedgarage die ik voor mijn vijfde verjaardag kreeg en die er precies zo uitzag als de garage die Gaudesaboos heeft afgebeeld, nog ergens bij mijn ouders op zolder staat…  [Marloes Schrijvers]