De jongen op het houten kistje

Het waargebeurde oorlogsverhaal De jongen op het houten kistje is vandaag opnieuw verbijsterend actueel door onder meer de antisemitische uitlatingen van ‘komiek’ Dieudonné of de recente aanslag op het Joods Museum. Anti-Joodse gevoelens vinden een tegenwicht in de kinderlijke naïviteit van de ik-verteller van De jongen op het houten kistje, Leib Lejzon (later Leon Leyson). Hij is amper tien jaar oud wanneer de Duitsers zijn thuisstad Kraków binnenvallen en abrupt een einde maken aan zijn idyllische jeugd, waar een rivier inspringen terwijl je nog niet goed kon zwemmen zowat het gevaarlijkste was dat je kon doen. De spotprenten die vervolgens in het straatbeeld verschijnen, verbazen Leon: ‘Ik merkte dat ik aandachtig al onze neuzen bekeek. Er was er niet één bij die opvallend groot was.’
De discriminatie frustreert de jongen, terwijl zijn ouders hem willen beschermen door te doen alsof er niets aan de hand is. De toestand verslechtert echter drastisch: Joden mogen plots geen school meer lopen, hun rekeningen worden geplunderd en ze worden massaal gedeporteerd naar ‘het platteland’. Hun mantra ‘als dit nu het ergste is…’ fluisterend, hopen ze vol te houden tot de oorlog voorbij is. De ik-verteller denkt dat hem niets kan overkomen, tot enkele Gestapo-snotneuzen zijn eens zo trotse vader genadeloos afranselen. Bovendien wordt Leons broer voorgoed meegenomen omdat hij geen werkvergunning heeft. De wrede willekeur van de nazi’s is tastbaar, en de personages worden als vee van getto’s naar concentratie- en werkkampen gevoerd. In het kamp Plaszów is Leon net weg uit de ziekenboeg wanneer een sadistische SS-commandant alle patiënten zomaar doodschiet. Overleven is een kwestie van puur geluk, en de situatie kan in een oogwenk compleet omslaan. De vertelling beperkt zich tot Leons standpunt, waardoor lezers evenmin weten wat er te gebeuren staat. Net als de verteller zijn ze ontredderd wanneer Leon na een nachtelijk transport aan het begin van een nieuw hoofdstuk totaal onverwacht in het concentratiekamp Groß-Rosen blijkt te zijn beland: ‘Oktober 1944. Ik ben naakt. Mijn hoofd is kaalgeschoren. Ik sta te rillen van de kou en de angst. Overal om me heen is het aardedonker.’
Leons redding komt in de vorm van een al even onverwachte gebeurtenis: zijn vader krijgt werk in de emailfabriek van nazidirecteur Oscar Schindler, die het gezin in bescherming neemt en hen — samen met zo’n 1200 andere Joden — redt van een gruweldood. In haar ‘dankbetuiging’ benadrukt de dochter van de auteur, Elisabeth, Leysons wens om zijn geliefden, ‘de miljoenen andere slachtoffers van de Holocaust’ en zijn held Oscar Schindler te laten ‘voortleven’ in De jongen op het houten kistje. Zulke toevoegingen maken de autobiografie nog persoonlijker. Daarnaast zijn er foto’s opgenomen van Leon en zijn familie. Het boek sluit af met begrafenistoespraken van Leysons zoon en dochter. Het documenteert zo op een pakkende manier het hele leven van een Joodse jongen, die door ondervoeding op zijn vijftiende nog een houten kistje nodig had om bij zijn fabrieksmachine te kunnen, maar wiens leven voor Schindler de moeite waard was.
[Lies Xhonneux]