De eed van Odysseus

Het verhaal van Odysseus heeft al ontelbaar veel kunstenaars geïnspireerd. Met zijn tweedelige reeks Mijn naam is niemand sluit de Italiaanse bestsellerauteur Valerio Massimo Manfredi zich aan in deze rij. Het eerste deel De eed van Odysseus behandelt voornamelijk de jeugdjaren van Odysseus en zijn rol in de Trojaanse oorlog. Manfredi laat Odysseus als een alwetende ik-verteller zijn eigen levensverhaal uit de doeken doen in een lange terugblik. Af en toe moet een cursieve reflecterende beschouwing de lezer eraan herinneren dat hier een oude en eenzame man aan het woord is. Toch blijft het verhaal zijn spanning behouden. Manfredi is een onderhoudende verteller. Wel blijft hij, trouw aan de klassieke talen, al eens hangen in archaïsche of te lange zinnen. Hij smukt zijn taal graag op met een mooie homerische vergelijking en last soms zelfs een parafrasering van Homerus' woorden in. Beide ingrepen kunnen gelezen worden als een eerbetoon aan de grote dichter en vormen een fijne knipoog voor de aandachtige lezer.
Manfredi heeft zich voornamelijk gebaseerd op de homerische voorstelling van Odysseus. Maar hij heeft ook andere klassieke bronnen geraadpleegd. Daarbij heeft hij zich duidelijk laten leiden door wat het best in zijn verhaal past. Zo wordt de Trojaanse oorlog vrij summier behandeld: hij beperkt zich tot de hoofdhelden en het duel tussen Hector en Achilles wordt bijvoorbeeld beknopt gehouden. Manfredi voegt ook verhaalelementen toe. Zo laat hij Odysseus getuige zijn van de smeekbede van Priamus, om zijn held beter in de verf te zetten. Soms lijkt hij ook de moderne lezer op zijn wenken te willen bedienen, want welke meerwaarde kan een affaire tussen Laërtes, de vader van Odysseus, en de voedster Euryclea anders hebben? Manfredi werkt zo sterk naar het vervolg van zijn verhaal toe dat het vaak doorzichtig en daarom storend wordt. Zo gaat er bijvoorbeeld heel veel aandacht naar de everzwijnjacht met Odysseus' grootvader en de bouw van zijn paleis, want het litteken en de olijfboom zullen in zijn tweede nog te verschijnen deel natuurlijk een belangrijke rol spelen. Tegelijkertijd probeert hij ook andere mythen in zijn verhaal te betrekken, zoals de Zeven tegen Thebe of de werken van Heracles, wat dan weer van het goede te veel is.
Maar de merkwaardigste ingreep van Manfredi is wel het weggommen van de homerische godenwereld. Enkel Athena, de beschermgodin van Odysseus, komt vaak ter sprake: zij verschijnt aan hem in voortekens of in de gedaante van Odysseus' oude leermeester Damaste. Geen van de andere Griekse goden neemt actief deel aan het verhaal. Dit dwingt Manfredi soms tot kunstgrepen: Thetis is een mysterieus wezen, de door Hephaestus vervaardigde wapenuitrusting voor Achilles wordt afgedaan als een wonder. Dit maakt vooral nieuwsgierig naar het tweede deel van Manfredi's verhaal: zal hij de verdere avonturen van Odysseus op weg naar huis geloofwaardig kunnen vertellen als hij blijft vasthouden aan deze realistische invalshoek, zonder goden of monsters? Voor het eerste deel van Odysseus' leven leverde dit ontspannende lectuur op, maar voor het vervolg lezen we misschien beter Homerus' eigen Odysseia? [Katrien Vanacker]