Ule : ik was veertien in 1914

Eulalie Pauwels, Ule, is bijna veertien jaar en gaat als fille de quartier bij de dorpsdokter werken. Met haar ouders en drie jongere broers woont ze op een boerderij in Cruyshoutem, een plaatsje ten zuiden van Gent. Het leven lacht haar toe, zeker nu ze Bertem, een jongen uit het dorp die een paar jaar ouder is, heeft leren kennen. Maar dan breekt in augustus 1914 de oorlog uit. Wat er in die jaren met Ule en haar familie gebeurt, vertelt Marc De Bel in dit verhaal dat gebaseerd is op ‘wat mijn grootmoeder Eulalie en mijn ouders mij hebben verteld over de Eerste Wereldoorlog […] Veel dingen in dit boek zijn dus echt gebeurd.’ Het wordt een verhaal van altijd maar onderweg zijn om de oorlog voor te blijven. Kort na de wapenstilstand op 11 november 1918, als Ule met haar moeder en broers op terugweg is naar Cruyshoutem — vader is gesneuveld — overdenkt ze wat haar in de voorbije jaren overkomen is: van haar eerste dag bij de dokter en de indruk die de boeken en de grammofoon op haar maakten tot de gedachte aan Amadeus die straks haar en hun twee kinderen in zijn armen zal sluiten. In feite lopen er twee verhaallijnen door het boek. Daar is allereerst het verhaal over de Eerste Wereldoorlog, toegespitst op het gezin Pauwels. Daarbij speelt ook de interne familiegeschiedenis een kleine rol, vaak als het ware tussen de regels door. Zoals grootvader Pauwels, die de kinderen nog nooit ontmoet hebben, en Ules moeder, die zich manifesteert als een feministe avant la lettre met een afkeer van gezag, vooral dat van de katholieke kerk, en die haar dochter doordringt van het belang om in vrijheid je eigen keuzes te kunnen maken. Opvallend is ook de voor die tijd vrijmoedige wijze waarop seksuele zaken ter sprake komen. De tweede verhaallijn betreft het persoonlijke verhaal van Ule: haar groei van eenvoudig dorpsmeisje tot krachtige jonge vrouw en moeder van twee kinderen. Dat verhaal is cursief in het grote verhaal verwerkt. De scheiding tussen die twee verhaallijnen is niet altijd even duidelijk. Wat zonder meer helder is, is het beeld van de volslagen ontreddering die de burgerbevolking heeft getroffen, maar ook het doorzettingsvermogen van sommigen. Juist aan dat aspect ontleent het boek zijn waarde. Het verhaal sluit af als Ule en Bertem elkaar weer ontmoeten en hij het vlindertje dat haar ooit schonk in zijn hand neemt en ziet dat een vleugeltje ontbreekt. ‘“Heb je dat vleugeltje nog, Ule?” Ik knik. “Mooi zo,” glimlacht hij. “Ik fiks het wel.”’
Enkele nostalgische foto’s verluchten de tekst. In het nawoord lezen we hoe het de belangrijkste personen uit het verhaal is vergaan.
[Herman Kakebeeke]