De papaclausule

De Zweeds- Tunesische schrijver Jonas Hassen Khemiri duikt in de realiteit van nu. In 'De papaclausule' beschrijft hij een tiendaags bezoek van een vader aan zijn volwassen kinderen in Zweden. Ooit trouwde de vader - afkomstig uit een niet nader genoemd niet-Europees land - met een Zweedse vrouw en kreeg een zoon en een dochter. Maar hij liet hen in de steek en keerde terug naar zijn moederland. Toch komt hij om de zes maanden naar Zweden voor doktersbezoeken en bankzaken. Hij rekent er dan op dat zijn kinderen hem honderd procent verzorgen. Maar zijn volwassen zoon, die twee jonge kinderen heeft en in een crisis zit, wil af van de verplichting om zijn kantoor telkens af te staan als logeerplek voor zijn vader. Vader maakt het namelijk nogal bont. Opruimen doet hij niet. Als hij vertrekt, is het kantoor een puinhoop vol pizzadozen en afval, zo erg dat de kakkerlakken toesnellen. Maar 'de papaclausule' veranderen, is niet zo makkelijk: ingesleten patronen in gezinnen blijken zeer hardnekkig.

Khemiri heeft geen van zijn personages een naam gegeven. Hij beschrijft hen allemaal op basis van hun positie in de familie. Zo spreekt hij over 'een opa die een vader is', 'een zoon die een vader is' of 'een dochter die een zus is die een moeder is'. Het zijn omschrijvingen die hij nog verder kan verfijnen tot pakweg 'een opa die een vergeten vader is' of 'een zus die een dochter maar geen moeder meer is'. Bovendien laat Khemiri alle scènes de revue passeren vanuit het standpunt van meerdere personages. Als de vader niet opdaagt, bijvoorbeeld, zien we hoe de zoon en de dochter urenlang wachten, om hem ten slotte te verwensen. Maar even verderop stellen we vast dat de vader er gewoon niet in slaagt het ingewikkelde aanbelsysteem van het appartement van zijn dochter te begrijpen. Zo suggereert Khemiri subtiel de misverstanden die in families tot frustratie leiden.

Khemiri is op zijn best als hij schrijft over het ouderschapsverlof van de zoon. De staccatotoon in de schets van het dagelijks leven met kleine kinderen, werkt hilarisch: "De eenjarige klimt op de bank en probeert het ingelijste schilderij naar beneden te peuteren. De vierjarige wil dat de vader een sprookje voorleest, maar het sprookje moet zo griezelig zijn dat de eenjarige niet durft te luisteren. De eenjarige poept opnieuw, de vierjarige wil de poep zien." Zo gaat het maar door, een lange, herkenbare en grappige aaneenrijging van dagelijkse 'kinderavonturen'.

Kernachtig tekent Khemiri de vader-zoonrelatie. De zoon vreest terecht dat zijn vader hem niet waardeert. Over zijn zoon die accountant is, horen we de vader denken: "Wie stuurt in de hoop op financiële assistentie zijn bonnetjes vrijwillig naar deze ongeciviliseerde grot? Waarom is de zoon nou gewoon nergens goed voor?"

De 'vader die een opa is', is op zijn beurt gefrustreerd. Hij beschouwt zijn leven als mislukt en lijdt aan paranoïde wanen. "Want hij weet dingen die gewone mensen niet durven te weten. Hij weet dat de Chinezen binnenkort de wereld zullen overnemen. Hij weet dat de CIA achter de aanslag op het World Trade Center zat. Hij weet dat de Nasa de maanlanding heeft gefaket, dat de FBI Malcolm X, Martin Luther King, JFK, John Lennon en JR Ewing heeft vermoord."

Maar onder de komisch-hilarische opsommingen liggen ernst, pijn en verdriet. Zo komen we erachter dat de eerste dochter van de opa - bij een echtgenote in Marseille - gestorven is. De man is nooit meer de oude geworden. En de zoon, die vreselijk boos is omdat zijn vader hem destijds in de steek heeft gelaten, ondervindt nu dat hij gelijkaardige aanvechtingen heeft: "Hij blokt de stemmen af die fluisteren dat hij dit leven haat, dat het bestaan nog nooit zo saai is geweest als nu en dat opstaan en de deur achter zich dichttrekken het enige is wat hij wil."

Het kan verkeren, lijkt Khemiri te willen zeggen. Maar een heel klein beetje kunnen zijn personages ondanks alles veranderen: aan het einde van de roman heeft opa zowaar zijn kamer opgeruimd.