Ultramarijn

Op 16 november 2005 overleed Henk Van Woerden (geb. 1947) aan een hartaanval. Net voor zijn dood verscheen zijn roman Ultramarijn. De roman is, in tegenstelling tot zijn eerder verschenen boeken die zich grotendeels in Zuid-Afrika afspelen en de problematiek van de emigratie behandelen, grotendeels gesitueerd aan de oostelijke kust van de Middellandse Zee, Turkije en Griekenland. Van Woerden wilde met Ultramarijn grenzen -- ook die van zijn schrijven -- verleggen, zijn thematiek openbreken. Drie tinten in het blauw bakenen de structuur af van de roman: 'Azuur' (de periode van 1955-1958), 'Ceruleum' (hemelsblauw -- 1971-1977) en 'Lazuli' (1989-2000). Centrale figuur is Joakim, die in 1955 -- hij is dan goed 15 jaar oud -- door zijn vader naar een soort militair kamp wordt gestuurd. Aanvankelijk lijkt het erop dat het hier gaat om een inwijdingsritueel voor jongens die op de drempel van de volwassenheid staan: zware overlevingstochten, lichamelijke pijniging en zelfs een inwijding in de homoseksuele liefde. Snel wordt duidelijk dat het voor Joakim in de eerste plaats om een strafexpeditie gaat: zijn vader kan het niet meer aanzien dat hij te intiem omgaat met zijn halfzus Aysel. Als Joakim terugkeert uit het kamp is Aysel verdwenen, halsoverkop samen met hun vader uit het dorp weggevlucht. Om de schande te ontlopen? Ja, maar welke schande? Omdat Aysel gezwicht is voor de toenaderingspogingen van de jonge Griek Charis? Of omdat ze zwanger is van Joakim? Van Woerden geeft geen sluitend en pasklaar antwoord op de vraag. In deel twee blijkt Aysel, die nu in Frankfurt woont, een dochter te hebben, Özlem (letterlijk: 'het verlangen'). Wie de vader is, daar geeft ze zelf geen uitsluitsel over. Özlem raakt op een dwaalspoor, ze komt in de prostitutie terecht en gaat er op zeker moment in Amsterdam onderdoor. Samen met een vriendin gaat ze op vakantie naar de Turkse kust. Daar ontmoet ze Joakim, die ondertussen een beroemde luitspeler is geworden. Pas in het derde deel gaan de wegen van Joakim en Özlem elkaar ook werkelijk kruisen. Tussen beiden groeit, ook en vooral als Özlem erachter is gekomen wie Joakim werkelijk is, een relatie die gebaseerd is op tederheid en het verlangen naar warmte, een "verlossen uit de geschiedenis van ijzigheid".

Ultramarijn is een veelgelaagde en intrigerende roman. En dit om verschillende redenen: er is Van Woerdens suggestieve manier van schrijven, zijn indringende kijk op geschiedenis en de manier waarop mensen door hun afkomst nauwelijks in een gemeenschap kunnen opgaan, zijn beeldend vermogen en de subtiel-ingehouden manier waarop hij schoonheid (o.m. die van de muziek en de kleur) als motief in het verhaal integreert. [Jooris Van Hulle]