De ontdekking van de honing

Dit langere dierenverhaal van Toon Tellegen verscheen oorspronkelijk in 1996 en werd het jaar daarop nog eens herdrukt, maar is toch enigszins tussen de plooien van zijn andere dierenverhalen en kinderboeken gevallen. Het is een goede zaak dat het nu opnieuw uitgegeven wordt, in een bijzondere vormgeving en met de illustraties van Verena Ballhaus die zij maakte voor de Duitse vertaling. Zij tekent het hoofdpersonage de mor als een soort kat met een menselijk gezicht, terwijl Tellegen zich niet uitlaat over het uiterlijk of het wezen van dit onbestaande dier. Maar de mor heeft ook in het verhaal duidelijk iets van de mens: zijn grote verlangen naar iets lekkers, en zijn queeste naar de honing als de bron van alle lekkers, moeten we lezen als een parabel over 'het gemis' dat elke mens voelt in zijn bestaan.
In zijn zoektocht naar de honing ontmoet de mor allerlei dieren ? bekende dieren uit Tellegens universum, zoals de dwangmatig klimmende olifant, de wijze eekhoorn en de gekwelde tor, maar ook nieuwe dieren als de goedmoedige helmkrab en de vertwijfelde schijnrat ? die worstelen met hun identiteit of toestand, of zich net verheugen in een onverwachte gave of overvloed. Het zijn situaties die universele vragen oproepen: wie ben ik, waar ben ik, waarom overkomt me dit? Voor een deel kan je mors queeste religieus invullen (de honing is dan god), maar je kan ze ook pyschologisch-existentieel beschouwen. Op beide interpretaties doelt Tellegen, maar zoals steeds houdt hij het bij allusies in een ogenschijnlijk onschuldig en wonderlijk dierenverhaal. Sommige hoofdstukken lezen als een vertrouwd dierenverhaal van Tellegen, maar hij schikt ze in het breder verhaal van de mor, dat evolueert van een woest begin (Mor breekt zijn hele huis af om toch maar iets lekkers te vinden ? opnieuw metaforisch te lezen als de mens die alles achter zich verbrandt om op zoek te gaan), over bevreemdende, zoekende en dromerige passages, tot een intimistisch, warm einde. Zoals steeds bij Tellegen zijn het de andere dieren die uiteindelijk de mor helpen. Nog opvallende verhaalelementen zijn de lange passage door de woestijn (ook al niet mis te begrijpen) en het spel met het mogelijke bestaan van de honing, die optreedt in dromen, brieven en verhalen.
In het dierenuniversum van Tellegen is dit een ongebruikelijk lang en uitgediept verhaal. Even ongebruikelijk zijn de illustraties, die heel overvloedig en prominent aanwezig zijn, en de tekst aanvullen met details en extra verhaalelementen. In een stijl die een beetje doet denken aan wat Klaas Verplancke tien jaar geleden deed, tekent Ballhaus met potlood en krijt knappe composities met sympathieke wezentjes, bevreemdende decorelementen, allerlei soorten details en betoverend blauw en gele achtergronden. Essentieel is de dubbelzinnigheid van de tekeningen. Alle voorwerpen lijken bezield (ze hebben oogjes, de tafelpoten lijken wel ledematen, een stoeltje ziet eruit als een diertje etc.). Een intrigerend motief is dat van bestek, dat verwijst naar het 'lekker'-thema, maar dienst doet als schop, boom of wandversiering. Het mooiste dubbelzinnige element is wel de woestijn, die op vele tekeningen, in de dromen van de mor maar evengoed erbuiten, zo getekend is dat hij evengoed de figuur van de honing verbeeldt. Zo voegt Ballhaus allerlei extra elementen en interpretaties toe aan Tellegens tekst, al kan je van sommige details wel zeggen dat ze nogal gratuit zijn. Tezamen geven tekst en prenten een heel rijk totaalbeeld, dat ook boeiend werd vormgegeven. Nu eens komt er een omkaderde overzichtsprent, dan weer een doorlopende band boven of onder de tekst, soms fragmenten achter en doorheen de tekst, soms een volledige tekening over twee pagina's. Van Verena Ballhaus zien we niet zoveel in vertaling ? eind jaren '90 verschenen wel de veel geprezen Kever Kasper (Lannoo, 1997) en En toen giechelde de olifant (Querido, 1999). Dit boek, dat ook materieel mooi afgewerkt werd, doet hunkeren naar meer.
Een andere heruitgave van Tellegen betreft de bekende verzamelbundel Misschien wisten zij alles. Deze 'Tellegenbijbel' bevat 313 dierenverhalen uit acht eerder verschenen bundels, waaraan 12 niet apart gebundelde verhalen werden toegevoegd. Het massieve werk bevat dus zeker nog niet alle dierenverhalen die Tellegen tot nog toe schreef. Deze 18e druk werd voorzien van een harde kaft en ligt door zijn minder grote formaat beter in de hand dan vorige edities, maar daartoe zijn wel de litho-illustraties van Mance Post moeten sneuvelen. Jammer. [Chris Bulcaen]