Van animisme tot ietsisme : religie in de westerse samenleving

Dit boek wordt vreemd genoeg al in de flaptekst van de eerste druk autoritair een "standaardwerk" genoemd. Theoloog Leen den Besten weet mijn scepticisme, opgeroepen door deze ambitieuze belofte, echter grotendeels weg te werken en kwijt zich secuur van het voornemen een beeld te schetsen van de westerse religiegeschiedenis.

Een eerste deel van het boek verkent het uitgebreide betekenisveld van het woord 'religie', zoals het door de eeuwen heen werd ervaren en geïnterpreteerd. Ook wordt ingegaan op aanverwante terminologie en enkele algemene religieuze fenomenen. De hoofdbrok beschrijft de belangrijkste gedachten, stromingen en personen uit drie periodes van de geestesgeschiedenis, waarvan de auteur gewag maakt in de inleiding, nl. die van het mythische, metafysische en door rede beheerste wereldbeeld. Gestructureerd en samenhangend beschrijft Den Besten specifieke fenomenen, zonder de algemene historische achtergrond van de besproken tijd uit het oog te verliezen.

Het boek eindigt met een twintigtal bladzijden onder de titel 'Op weg naar een religieloze samenleving?' Dit slothoofdstuk vormt een actualiserende reflectie op de daarvoor vertelde geschiedenis, die vele millennia voor Christus begon, in "de tijd waarin men welbewust overledenen ging begraven." De auteur beschouwt enkele hedendaagse ontwikkelingen, zoals de invloed van het internet, en stelt zich de vraag of religie nog een toekomst heeft. De subtiele en gepaste moraal die doorheen deze laatste pagina's wordt ontvouwd, reveleert het verleden volgens het credo van de auteur als "een intrigerend onderdeel van de drie-eenheid verleden-heden-toekomst."

Den Besten schrijft verhelderend over de chaos die de godsdienstgeschiedenis lijkt te zijn. Hij weet de vele periodes en gedachten uitstekend te verbinden en ineen te weven. Het resultaat is een aangenaam tekstverloop, "bedoeld voor ieder die de belangstelling heeft voor geloofs- en levensvragen en bereid is als wandelaar te toeven bij wat hij of zij onderweg tegenkomt."

Daarenboven bewijst de auteur dat leesbare en verhalende geschiedschrijving wetenschappelijke correctheid niet uitsluit. De teksten zijn rijkelijk aangevuld met uitgebreide voetnoten, die door hun opvallende plaatsing op de linkerpagina gemakkelijk de lectuur ondersteunen. Bij directe aanhalingen en parafrases wordt steeds zeer consequent verwezen naar de literatuurlijst achterin het boek, die een schat aan titels bevat voor wie zich in het onderwerp wil verdiepen. In de marge worden kernwoorden vermeld, die een diagonale of zoekende lezing vergemakkelijken, al zou de lezer daardoor de sterke samenhang tussen de onderwerpen wel mislopen.

Van animisme tot ietsisme wil een wetenschappelijk verantwoorde historische omkadering bieden, maar nodigt vooral uit "de wandeltocht door het echte landschap te ondernemen." Of de wandelaar nu een doel heeft of gewoon quasi ongeïnteresseerd het terrein verkent, hij of zij zal niet teleurgesteld huiswaarts keren. Onder de misleidende cover, die een geforceerde schoolboekenjeugdigheid uitstraalt, schuilt een boek van een geruststellende degelijkheid. [Bram Demulder]