Kroniek van het Derde Rijk

Slechts zeven vlot geschreven hoofdstukken heeft de Britse historicus Richard Overy nodig om een heldere kijk te bieden op de twaalf jaar durende geschiedenis van het Derde Rijk. Een kroniek noemt hij het. Feit na feit wordt de opkomst en de neergang van Hitler en het nazisme in een helder causaal verband geplaatst.
De eerste hoofdstukken vertellen de opkomst van Adolf Hitler en het electoraal succes van de NSDAP. Hitler wordt rijkskanselier en vrijwel meteen wordt het fundament gelegd voor een regime dat geen oppositie duldt en moorden legaliseert. Duitsland wordt een eenpartijstaat en het staatsapparaat wordt volledig gecentraliseerd. Veel gewone Duitsers geloven dat Hitler in staat is om Duitsland welvarender en machtiger te maken. In het derde hoofdstuk is Hitler Führer geworden (1935). Het binnenlands beleid wordt gewijzigd. Het Verdrag van Versailles wordt naar de prullenmand verwezen. In vier jaar tijd moet nazi-Duitsland klaar zijn voor de oorlogsvoering. Ondertussen krijgt ook de rassenhygiëne veel aandacht. De politie heeft het drukker met het controleren van de biologische gezondheid van de natie dan met het politieke verzet. Het vierde hoofdstuk behandelt vooral de verdere uitbreiding van de macht van Adolf Hitler. De greep van de nazi’s op het dagelijkse leven wordt steeds knellender. De NSDAP verwerft de volledige controle over het economische beleid, het leger en de buitenlandse betrekkingen. Ondertussen wordt het Lebensraum stap voor stap uitgebreid. Bij de beschrijving van de inval in Polen, en dus het eigenlijke begin van de Tweede Wereldoorlog, behandelt Overy een van zijn stokpaardjes. Volgens hem heeft Hitler nooit een 'totale oorlog' gewild en bleef hij hopen op een onderhandelde oplossing. In het vijfde hoofdstuk barst het oorlogsgeweld los. Volgens de auteur heeft de klinkende overwinning van juni 1940 aan het zicht onttrokken hoezeer men in nazi-Duitsland besefte dat het om een riskante onderneming ging. Bovendien ging het al vrij vroeg fout. Onduidelijkheid over de te volgen strategie (‘Is Engeland of Rusland prioritair?’), het Britse bombardement op Duitse steden en het mislukken van de Slag om Moskou deden de vertwijfeling al in 1941 toenemen. Volgens Overy reageerde Hitler met een steeds driestere aanpak van de Endlösung, die stapje per stapje verschoof van deportatie naar massamoord.
De laatste twee hoofdstukken beschrijven hoe Hitler compleet faalde als bevelhebber. Het besef bij de nazi’s groeide dat ze niet zouden winnen. Het Oostfront stortte ineen en de Duitse bevolking werd het slachtoffer van een orgie van geweld. Voor de Duitse bevolking waren de laatste vier maanden van het Reich de dodelijkste.
In een naspel bespreekt Overy de periode na 1945. Het herstel van de verwoeste economie was belangrijker dan de denazificatie. De Duitsers probeerden te overleven en startten de werderopbouw. Pas recent is er meer aandacht voor de collectieve schuld en tracht men niet langer de schuld in de schoenen te schuiven van enkele zonderlinge figuren. De opkomst van neo-nazi’s heeft deze denkoefening versneld.
Uiteraard is dit verhaal al vele malen verteld, maar de manier waarop Overy het doet, afgewisseld met talrijke goed gekozen foto’s, fragmenten uit primaire bronnen (zo wordt het eerst partijprogramma van de NSDAP afgedrukt), beknopte uitleg bij belangrijke personen en begrippen en overzichtelijke kaarten, maken dit werk tot een toegankelijke inleiding tot het onderwerp en een aanrader voor de beginneling die er alles over wil weten. Enig minpunt voor ons taalgebied is de onderbelichting van de gebeurtenissen in België en Nederland. [Dirk Passchyn]