De ballade van het treurige café

Soms is een schrijverscarrière de vrucht van een heel leven, van moeizaam samengeraapte ervaring en een jarenlang onderhandelen met weerbarstige zinnen. En soms komt de perfectie iemand aanwaaien, als muziek op de wind, met een betoverende glans en alle woorden op de juiste plaats. Zo gebeurde het met Carson McCullers (1917-1967), die honderd jaar geleden geboren werd in Columbus, Georgia.

Carson was een oude ziel, vermomd als een kindvrouwtje in jongenskleren. Een wonderkind volgens haar ouders, die haar naar New York stuurden om concertpianiste te worden. Maar de muziek in haar binnenste koos een ander medium: dat van het witte blad en personages die even vreemd en intens in de wereld stonden als zijzelf, 'vol heimwee naar plekken die we nooit gekend hebben'. Carson was pas drieëntwintig toen ze de wereld overrompelde met haar romandebuut. Het hart is een eenzame jager (1940) werd de blauwdruk voor een universum dat McCullers steeds weer zou herscheppen.

Stadjes in het Amerikaanse zuiden waar 'de ziel rot van verveling'; verhalen die voorbijslenteren als een lome namiddag, vol hitte en wit licht en zomerse schittering. Eenzame pubers, alcoholici, mensen met lichamelijke of morele gebreken. Zielen die branden van verlangen - naar een onbereikbare ander, naar het absolute, naar het volle leven dat hen ontglipt. Dat en nog veel meer zette McCullers op muziek. Haar wiegende ritme sleept je mee in die innerlijke wereld. Het hart is een eenzame jager mag dan een klassieker zijn, Carsons meesterwerk is De ballade van het treurige café (1951).

Het is een novelle van honderd bladzijden, als een pianoladeuntje dat naast de symfonieën van haar romans dreigt te vervliegen. En toch: luister mee naar de geschiedenis van Miss Amelia. Zij is de rijkste vrouw in een onooglijk plaatsje, 'ver weg en vervreemd van alle andere plaatsen op de wereld.' Zij is boomlang, loenst, en ze kan beter overweg met de inventaris van haar winkel dan met mensen. Toch wordt de plaatselijke bad boy nu juist op haar, zwijgzame panlat, verliefd. Maar Miss Amelia doet niet aan liefde of aan mannen, en na een niet geconsumeerd huwelijk van slechts tien dagen wordt Marvin Macy op straat gezet.

Liefdeslied

Dan komt, op een avond die geurt naar blauwe moerasiris, een gebochelde dwerg aanwaaien. 'Neef Lymon', die beweert verre familie te zijn van Amelia, wordt liefdevol in haar huis opgenomen. De goegemeente is verbijsterd. Maar liefde laat zich niet dwingen. De diepgang ervan hangt ook alleen maar af van wie liefheeft, niet van de geliefde. Die geliefde kan eender wie zijn: 'Een doodgewoon iemand kan het voorwerp zijn van een onstuimige liefde, even mooi als de giftige rode zijdeplant. Een deugdzaam mens kan de aanzet zijn tot een gewelddadige, verdorven liefde, en een wauwelende gek kan iemand tot in zijn ziel raken als een tedere, simpele idylle.'

Neef Lymon is gek noch deugdzaam, maar hij is sluw en sociaal. Binnen de kortste keren verandert hij de winkel van Amelia in een goeddraaiend café. Bij de gebraden kip en het getinkel van de pianola bloeit voor het eerst iets van trots en plezier in het stadje. Arm en minder arm is er welkom, en het bittere besef dat een mensenleven niet veel waard is kan er een paar uur vergeten worden. Zelfs Amelia wordt er zacht en zorgzaam van, zoals dat gaat met verliefden.

De idylle duurt zes jaar, tot de versmade, tot misdadig gedrag vervallen Marvin Macy weer opduikt. En dit keer is het neef Lymon die hopeloos verliefd wordt. Drie mensen, drie passies die elkaar kruisen en geen ervan die doel treft: dat schreeuwt om wraak en een slechte afloop.

Wat overblijft? Een stadje waar niets gebeurt, een schimmig gezicht achter een gordijn, een hart dat wilde uitbreken en nu weer de blik naar binnen richt, waar altijd dezelfde eenzaamheid wacht. 'Verveling vreet aan de ziel.'

Maar ook deze ballade klinkt er, dit desolate liefdeslied, gebald en poëtisch, weeklagend als de dwangarbeiders bij de spoorweg naar Forks Fall. Tot het niet meer uit de pen van McCullers maar uit de aarde, of uit de wijde hemel zelf, lijkt te komen. Muziek op de wind, alle woorden op de juiste plaats. We zeiden het al: een meesterwerkje.

Vertaald door Molly van Gelder, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 112 blz., 9,99 €. Oorspronkelijke titel: 'The ballad of the sad café'.