Poor things : episodes from the early life of Archibald McCandless M.D. Scottish public health officer : edited by Alasdair Gray
Alasdair Gray
Alasdair Gray (Auteur), David Grävling (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Koppernik, © 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : GRAY |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Koppernik, © 2017 |
VOLWASSENEN : ROMANS : GRAY |
Hans Bouman
em/ov/04 n
In 1981 publiceerde de toen 47-jarige schrijver en kunstenaar Alasdair Gray een debuutroman waaraan hij naar eigen zeggen dertig jaar had gewerkt: Lanark - A Life in Four Books. Het was een boek dat zowel door zijn uiterlijk als zijn inhoud meteen werd opgemerkt als buitengewoon. Anthony Burgess noemde Gray 'de grootste Schotse schrijver sinds Sir Walter Scott'. In de jaren die sindsdien zijn verstreken heeft het boek de status van een klassieker gekregen.
Hoewel Grays werk ook in Nederland niet onopgemerkt bleef, verscheen Lanark - anders dan zijn tweede roman, 1982 Janine - nooit in Nederlandse vertaling. Tot de kleine uitgeverij Koppernik de moed (en goede smaak) had het project aan te pakken.
Je hoeft Lanark - Een leven in vier boeken alleen maar door te bladeren om te zien dat het het product is van een eigenzinnige geest. Gray speelt met de typografie, verrijkt het boek met pentekeningen en goochelt met de inhoud.
De roman bestaat uit vier boeken en opent met Boek Drie. Daarna volgt een Proloog, Boek Een, een Intermezzo, Boek Twee, Boek Vier, een Epiloog met annotaties en ten slotte nóg vier hoofdstukken. In de Epiloog verklaart de schrijver zich nader: 'Ik wil dat Lanark in één volgorde wordt gelezen maar dat er uiteindelijk in een andere aan wordt gedacht. Het is een oude truc. Homerus, Vergilius, Milton en Scott Fitzgerald hebben hem gebruikt.'
En inderdaad: de auteur begint zijn verhaal in medias res, al wordt dat de lezer pas na een paar honderd bladzijden duidelijk. In Boek Drie maken we kennis met Lanark, iemand die zonder herinnering aan zijn verleden wakker wordt in een trein en in de stad Unthank arriveert. Unthank blijkt een nachtmerrieachtige variatie op Glasgow: het is er bijna 24 uur per dag donker, het regent er altijd, er verdwijnen voortdurend mensen en iedereen lijkt vroeg of laat besmet te worden met een mysterieuze ziekte.
Na enige tijd wordt bij Lanark 'drakenhuid' geconstateerd: zijn huid wordt steeds harder en schubbiger. Hij vindt genezing als hij door een 'mond' in de aarde naar beneden valt en in een instituut terechtkomt waar hij wordt genezen en verplicht wordt tot de medische staf toe te treden.
Waar Boek Drie een angstwekkende, surrealistische of fantastische werkelijkheid beschrijft, vertellen Boek Een en Twee het relatief conventionele verhaal van Duncan Thaw. Duncan is een gevoelig, intelligent kind dat opgroeit in vooroorlogs Glasgow. Knipogen naar de lezer suggereren dat zijn verhaal niet mijlenver van dat van Gray zelf afstaat.
Eenmaal in zijn puberteit is Duncan ten prooi aan overweldigende, dikwijls perverse seksuele fantasieën en een obsessieve masturbatiedwang. Daarnaast wordt hij gekweld door eczeem. Het blijkt nog maar een opmaat van wat komen gaat.
Wanneer in Boek Vier Lanark terugkeert, en de parallellen tussen Duncan en hem duidelijk worden, begint de lezer de conclusie te trekken dat twee verhaallijnen in deze roman zijn op te vatten als fasen van hetzelfde levensverhaal, op verschillende manieren verteld. Met ziekte als gevolg van gefnuikte liefde en seksualiteit als rode draad.
Lanark is boven alles een buitengewoon speels en eigenwijs boek, een boek dat zichzelf bloedserieus neemt (Homerus! Vergilius! Ik!) maar tegelijkertijd de draak steekt met zichzelf. Een boek waarin de schrijver met veel vertoon en genoegen zijn eruditie uitvent, maar ook een 'register van plagiarismen' opneemt.
Misschien is 1982 Janine als roman gaver. Maar Lanark is one hell of an original.
****
Uit het Engels vertaald door David Grävling. Koppernik; 600 pagina's; € 29,90.
Luc de Rooy
Wat Joyce deed met Dublin, deed Alasdair Gray (1934) met Glasgow: van zijn stad een enigmatisch en mythisch oord maken. Al in 1981, bij het verschijnen van Grays debuut, werd ‘Lanark’ uitgeroepen tot cultklassieker – een status die het tot op de dag van vandaag draagt. En daar valt veel voor te zeggen: ‘Lanark’ is vreemd en weerbarstig, niet alleen in structuur, maar ook in verhaal én in taal: Beckettiaanse dialogen, het ondoorgrondbare van Kafka, de zwartgalligheid van Céline. Maar ‘Lanark’ staat ook op eigen benen. De roman begint met deel 3, als een man wakker wordt in een trein en zijn eigen naam niet meer weet. Als Lanark stapt hij even later Unthank in, een Glasgow-achtige, unheimische stad, waar de inwoners lijden aan huidziektes en merkwaardige relaties met elkaar aangaan. In delen 1 en 2 wordt de jeugd uit de doeken gedaan van Duncan Thaw die uiteindelijk zal sterven – zodat de logica ons leert dat Lanark niemand minder is dan Thaw na zijn dood en dat Unthank zijn limbo is. Maar het is ook een bittere versie van ons eigen heden: zinloos, cynisch en bij vlagen hilarisch. Een vergeten (cult)klassieker die het waard is herontdekt te worden.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.