De jongen, de neushoornvogel, de olifant, de tijger en het meisje
Peter Verhelst
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2023 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : VERH |
Paul Demets
ob/kt/14 o
Een van de heetste plekken op aarde is Zabriskie Point, een uitkijkpunt in Death Valley in de Verenigde Staten. In 1970 maakte de Italiaanse regisseur Michelangelo Antonioni een film met dezelfde titel, die zich ook deels op deze plek afspeelt. Het is een film die de vraag oproept wat goed en wat slecht is in tijden van maatschappelijke onrust. Het antwoord van Antonioni is op een fascinerende manier ambigu.
En dat is Zabriskie van Peter Verhelst ook - na Zon en 2050 het sluitstuk van een trilogie. De bundel opent met een dystopische regel: 'Weldra zullen we alles hebben opgebruikt'. Er is sprake van koorts en opengehaalde polsen. 'Niets helpt', lezen we. En dan worden we naar een ander tijdperk meegevoerd. In hetzelfde gedicht lopen mammoeten voorbij waarop 'onze vrouwen zitten te heupwiegen'.
Maar dan maakt Verhelst ruimte voor iets anders, dat hij langzaam, ritmisch en in prachtige beelden vormgeeft. Dit is van een heel andere orde dan de utopie die hij schetste en bekritiseerde in zijn vorige bundel 2050 . In deze poëzie, die zich in een postapocalyptisch tijdperk leek te situeren, had hij het over 'De utopie / en haar uitdovende kracht telkens wanneer ze dreigt werkelijkheid te worden.' Van de utopie kan namelijk dwang uitgaan, omdat iedereen in het ideaal lijkt te moeten geloven. Niet toevallig draagt een afdeling in 2050 de titel 'Gated community'. Wie niet in de utopie gelooft, wordt buiten de gemeenschap van believers gehouden.
In Zabriskie krijgen we geen utopie voorgespiegeld. Eerder een 'nergensland' dat je niet precies in de ruimte en de tijd kan situeren. Hier wordt de vrijheid allesbehalve beknot, we lijken veeleer in een wereld terechtgekomen die opnieuw ontstaat. Een vrouw gooit suiker in de lucht, die opgevangen wordt, stolt en een brug vormt: 'Het ontstaan van verlangen'. Ja, in de prachtige, zinnelijke beeldtaal van Peter Verhelst kan dat.
De beginnende wereld wordt gebouwd op resten uit het verleden, op 'Wervels van wat ooit een stad was', bijvoorbeeld. Is dit een droom of werkelijkheid, vraag je je als lezer af? Eerder het eerste. Het is een wensdroom. Maar wel essentieel om verder te kunnen, tegen de vergetelheid in: 'Opdat je / steeds verder, onder de brug door, voorbij het water, // voorbij grassen en wolfsmelk en puin en omgevallen eiken. / Opdat je voorbij zou kunnen gaan, voorbij het herinneren. // Voorbij het vergeten.'
Bestendigheid
In The disappearance of rituals (2019) schrijft de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han dat het gemis van rituelen in onze tijd sterk voelbaar is. Rituelen laten je je thuis voelen in de wereld. Ze geven een gevoel van bestendigheid, het idee dat er meer bestaat dan je eigen zielenroerselen en meer dan het hier en nu. Rituelen berusten op de uitwisseling van verbeelding. Vanuit die optiek kunnen we rituelen met kunst verbinden.
Het is geen toeval dat Peter Verhelst zo'n belang hecht aan kunst. Op zijn website omschrijft hij kunst als 'een van de interessantere manieren om over een mogelijke toekomst te praten'. In Zabriskie geeft hij allerlei rituele handelingen gestalte, zoals het zich uitkleden, om een antwoord te bieden op de onmogelijk eenduidig te beantwoorden vraag hoe we de wereld moeten vormgeven om verder te kunnen, in het besef dat er al zoveel vernietigd is.
Verhelst laat, als een reisleider, de lezer tochten ondernemen in zijn hoofd. De zeven delen van zijn bundel hebben telkens 'Voyage' in de titel. Ze worden met 'fata morgana's' en een 'oase' afgewisseld. In de eerste twee delen bewegen we ons naar de horizon en naar 'goudberg', een verwijzing naar de Goldbergvariaties van Bach, waartoe Verhelst de choreografe Anne Teresa De Keersmaeker zich zo intens zag verhouden. Even lijkt hier harmonie te ontstaan, maar net zo paradoxaal wordt de grond onder de voeten een 'bijna geruisloos breken'. Een typisch motief in het werk van Verhelst: harmonie en disharmonie, herstel en vernietiging gaan samen. Dit is leven met iets dat je opbrandt.
Bovenmenselijk
Is het nieuwe begin ook een terugkeer in de tijd? Dat lijkt zo: 'Door je naam achterstevoren uit te spreken / sta je op een dag waar je je ooit vandaan haastte'. In elk geval is alles brozer, zoals Verhelst het omschrijft. Maar ook mooi, zó mooi is het als de geliefde zich uitkleedt, dat er een andere dimensie lijkt te ontstaan: 'Dit is ware ruimte en tijd'.
In het derde deel kijken we met Verhelst mee naar een 'fata morgana' van de tuin der smarten. Naast de uitbeelding van wat de mens zich inbeeldt - de fata morgana en de oase in de woestijn, verderop in de bundel - hebben de gedichten ook een bijzonder, religieus karakter. Het gaat daarbij helemaal niet over religie in de betekenis van een geloof in bovenmenselijke wezens waaraan de mensheid haar bestaan te danken zou hebben, maar over het talig oproepen van een realiteit die tegelijk menselijk en bovenmenselijk is, omdat de mens en de natuur hier sterk met elkaar verbonden worden en in elkaar lijken op te gaan.
Is het op die ondefinieerbare plek dat we het Zabriskie Point van deze bundel moeten situeren? Het slotgedicht is suggestief: 'In het laatste zonlicht kijken we uit over de tuin. / Onder de eiken voeren mannen en vrouwen trage / bewegingen uit alsof ze in de lucht zwemmen. In het donker / schrijft een vleermuis namen van wie, van wie nog zouden komen, van wie onderweg zijn en wie er niet zijn geraakt.' Als Verhelsts Zabriskie niet bestaat, dan hebben we toch deze bijzondere bundel om in te wonen.
De Bezige Bij, 114 blz., € 22,99.
(bvds)
em/ov/07 n
***1/2
'De droom is niet om de wereld te domineren, maar om elke plek / die we bezoeken te beschouwen als rustpunt in een tocht', dichtte Peter Verhelst in '2050', zijn vorige verzenverzameling uit 2021. Zijn nieuwe bundel 'Zabriskie' lijkt een poging te zijn om die tocht te beschrijven, rustpunten incluis. In zeven 'voyages', vijf 'fata morgana's' en één echte 'oase' proberen de half menselijke, half mythologische protagonisten elementen van hoop te vinden. Er wordt naar aloude verhelstiaanse gewoonte gemetamorfoseerd dat het een lust is, landschappen, dieren, mensen, planten en planeten vloeien in elkaar over. De motto's voor de afdelingen haalt Verhelst zowel bij Pixies als bij 'Openbaringen', zowel bij Michelangelo Antonioni ('Zabriskie Point', u snapt het) als bij Charles Baudelaire. Zijn beelden treffen nog altijd midscheeps doel (de zon in Death Valley is 'een cirkelzaag door metaal'). Na 'Zon' (2019) en '2050' is 'Zabriskie' de derde bundel waarin Peter Verhelst zich een toekomstbeeld bij elkaar droomt, een oog- en oorstrelend pleidooi om te blijven geloven 'dat er eenheid of harmonie kan worden hersteld'. 'Zelfs als er een eind komt aan ons / zal er geen eind aan ons komen', maakt Verhelst ons diets. Daarom is onze opdracht: 'een toekomst mogelijk maken. Desondanks.'
M. Wittebol
Zabriskie is een poëtische reis door de woestijn, bestaande uit zeven ‘voyages’, die slim worden afgewisseld met een Fata Morgana, visioen of oase. De poëzie van deze gelauwerde Vlaamse dichter (1962), romancier en regisseur, laat zich niet meteen vatten. Intrigeert door haar rijkdom aan droomachtige beelden en lichamelijk taalgebruik. ‘Tot iets als een staart in het water begint te slaan, zich uit de modder hijsend op de oever smijt, kokhalzend naar adem hapt, het eerste woord ter wereld dat zich uit een keel wil bevrijden.’ De titel verwijst naar Zabriskie Point, Death Valley Californië. Verhelst gaat op weg, komt aan, slaat zijn kamp op, kijkt rond, gaat voort, ervaart steeds dieper. De tocht door verschillende landschappen en vormen, lijkt een stijlvorm die hij ook in 'Zon'* (2019) en '2050'** (2021) toepaste. Als hij het sneeuwluipaard zabriskie noemt en vraagt om zijn dromen snel en respectvol te vermoorden, wenst hij dat ‘het vlees van de droom zo zijn natuurlijke malsheid behoudt’. Taai worden zijn gedichten nooit. Onophoudelijk boeiende poëzie, geïnspireerd door diverse kunstenaars.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.