Lijden door verstand

Aleksandr Gribojedov (1795-1829) was een zeer erudiet man, militair en diplomaat. HIj werd trouwens als Russisch gevolmachtigd minister in Teheran door een woedende volksmenigte gelyncht. Als literator, behorend tot het 'classicistische' kamp (in tegenstelling tot zijn tijdgenoot Poeskjin, die een veel lossere, meer gewone taal en prosodie voorstond), stelde hij niet zo veel voor, maar hij is befaamd geworden precies met dat éne toneelstuk Lijden door verstand. Het is een klassiek stuk (de drie eenheden!) in jamben van ongelijke lengte, die echter op een ongelooflijke manier de illusie van radde, gewone spreektaal maken. De simpele intrige verhaalt hoe een jonge kerel, Tsjatski, na een afwezigheid van jaren terugkeert naar het huis van Famoesov, op wiens dochter Sofie hij verliefd is. Hij komt er terecht in een gezelschap van domoren, Sofie incluis, en kruipers, waarvan de ware aard hem slechts in de loop van het stuk duidelijk wordt. Dominerend zijn de karakters en de amusante dialogen, die het stuk in Rusland tot op vandaag beroemd maken. Tal van gevleugelde zegswijzen uit het stuk zijn nog altijd spreekwoordelijk.
Deze vertaling, waaraan een stuk over Gribojedovs leven en werk (door E. Waegemans) voorafgaat, bevat ook een artikel van V. Ronin, dat gewijd is aan de typologie van Gribojedovs figuren en aan het taalgebruik, dat hij hier vermakelijk illustreert. Het boekje bevat aan het slot tevens een lang Russisch-Nederlands lexicon van Gribojedovs idioom. Michel Lambrecht, die al eerder Poesjkins Jevgeni Onegin vertaalde en dus het klappen van de zweep kent, verzorgde hier de eerste Nederlandse berijmde vertaling. De aforistisch-bondige, jambische structuur en het rijm werden behouden, maar daar zijn soms verbazende capriolen voor nodig. Toevallig verscheen verleden maand in het 'Tijdschrift voor Slavische Literatuur' een vertaling van het vierde bedrijf (door een collectief van vertalers) met loslating van het rijm en het aantal versvoeten. Dit werd bewust gedaan om de "malligheden" waartoe rijmdwang kan leiden, te vermijden. De tekst is veel leesbaarder geworden, maar anderzijds zit Lambrecht veel dichter bij het origineel. Er zou hier nog meer over te zeggen zijn, maar dat valt buiten het kader van een beknopte recensie. Hoe dan ook, voor slavisten is deze uitgave een uitzonderlijke aanwinst. Voor iedere geïnteresseerde trouwens. [Jos Van Damme]