Een van de laatsten : het unieke ooggetuigenverslag van een overlevende van Treblinka

In 1942 werd Chil Rajchman (1914-2004) naar Treblinka gedeporteerd, samen met zijn jongere zus Rivke, die meteen in de gaskamer werd omgebracht. In het vernietigingskamp Treblinka werden uiteindelijk meer dan 750.000 mensen vermoord.

Rajchman is de oudste in een gezin van zes kinderen. Zijn moeder overlijdt enkele jaren voor de oorlog aan een ziekte, zijn zus Ratse wordt vermoord in het getto van Lódz, en zijn broer Monjek overleeft de oorlog. Van andere familieleden, waaronder zijn vader, zal hij na de oorlog nooit meer iets horen. Een van de laatsten is zijn verslag van de wrede gebeurtenissen die hij meemaakte. De ontberingen, pesterijen en ontmenselijking door het naziregime en de voortdurende omgang met de dood zijn nauwelijks onder woorden te brengen. Vele overlevenden durfden er jarenlang niet over te spreken. Rajchman besloot echter zijn verhaal van tien maanden Treblinka meteen op te schrijven. Hij had honderden Joden de dood in zien gaan. Als achttienjarige had hij het geluk dat hij zich kranig wist te houden in het kamp, zodat hij aan de dood kon ontkomen doordat hij er allerlei werk deed. Cynisme alom: de haren van de te vergassen Joden moesten worden afgeknipt, hun afgepakte kleren gesorteerd, hun gebitten na hun dood nagezien op gouden vullingen, de lijken naar de verbrandingsplekken gesleept. Daarbij moesten de gevangenen tot vermaak van hun bewakers ook nog zingen. Toen op 2 augustus 1943 in het kamp een opstand uitbrak, wist hij als een van de oproerlingen te ontsnappen. Dat betekende echter nog niet dat hij vrij was, want maandenlang moest hij zich schuilhouden.

Herhaaldelijk zal hij later zeggen dat hij in leven is gebleven om te getuigen van dat grote slachthuis: Treblinka. Dit gegeven onderstreept David Barnouw in een nawoord, die ook getuige was van Rajchmans tussenkomsten in het proces tegen Demjanjuk, de beul van Treblinka, alias 'Ivan de Verschrikkelijke', die Rajchman in Israël had menen te herkennen,

In een inleiding tot dit boek schrijft Elie Wiesel zeer terecht dat Rajchmans getuigenis in zijn ontroerende eenvoud nieuwe vergezichten openlegt in de verbeeldingswereld van het Kwaad. Annette Wievioka schrijft dan weer in een nawoord dat de verschrikkelijke schoonheid en de kracht van Rajchmans korte verhaal schuilen in de hallucinante onbestemdheid, die een beeld geeft van het leven in Treblinka zonder dat er andere getuigenissen of geleerde commentaren aan te pas komen.

Chil Rajchman schreef deze kampherinneringen in het Jiddisch. Hij emigreerde naar Uruguay. De herinneringen zouden pas na zijn dood worden gepubliceerd. [Frans L. Van den Brande]