Grijs verleden

Het werk van de Schotse schrijver Philip Kerr (°1956) behoort tot de absolute top van het literaire misdaadgenre. Hij specialiseerde zich in historische romans met (de aanloop naar en het gevolg van) de Tweede Wereldoorlog als dramatisch hoogtepunt. Zijn veelvuldig gelauwerde boeken — zo werd zijn voorlaatste boek Als de doden niet herrijzen (2009) bekroond met de Ellis Peters Award voor beste historische thriller — spelen zich af in de jaren dertig, veertig en vijftig in Duitsland, Oostenrijk, Rusland, Argentinië, Cuba en Frankrijk met de door de nazi’s als SS-officier gebruikte KRIPO-inspecteur, privédetective en Mischling (omdat hij voor een kwart Joods is) Bernie Gunther, die ondanks zijn haat tegen Hitler niet heeft kunnen voorkomen dat hij in Rusland vreselijke dingen heeft meegemaakt. Gunther is een persoonlijk en moreel zwaar gehavend personage, dat ondanks zijn soms door de omstandigheden opgedrongen verkeerde keuzes een elementair besef van menselijkheid en rechtvaardigheid heeft weten te bewaren. Over hem zei Kerr in 2008 in een interview: ‘Om Bernie Gunther als personage zo goed mogelijk uit de verf te laten komen ben ik deels van mijzelf uitgegaan. Net als bij method acting. Wat zou ik doen als ik in zijn situatie was? Waarbij hij in een andere tijd onder andere omstandigheden leefde, maar dat maakte het juist spannend. Ik heb altijd de gewone Duitser uit die tijd willen begrijpen. Hoe en waarom gedroegen ze zich zoals ze deden? Dat is veel boeiender dan een of andere vervelende moordenaar of psychopaat die tegenwoordig nogal eens in thrillers opduikt.’ Grijs verleden vertelt over Bernies jaren tussen 1931 en 1954, nadat hij uit Cuba — ten tijde van Castro’s rebellie — naar de Landesberggevangenis in Berlijn is overgebracht en daar voor de keus gesteld wordt: een veroordeling wegens moord, of spioneren voor de Franse geheime dienst, waarbij Erich Mielke (de bestaande latere baas van de Stasi) een cruciale rol speelt. Het boek bevat aangrijpende terugblikken naar ‘de hondsdagen van Weimar’ toen de communisten een tijdlang net zo erg waren als de nazi’s, de gruwelijke slachting onder Joden bij Minsk in 1941 waar Bernie zonder het te weten aan deelneemt, de periode in Russische krijgsgevangenschap ten zuiden van Stalingrad, en zijn zoektocht naar de verblijfplaats van Mielke in Frankrijk, waarbij hij beschuldigd wordt van moord op acht gevangenen.
Grijs verleden — de oorspronkelijke titel is Field Grey, naar het grijze Duitse militaire uniform tijdens de oorlog (Feldgrau) — verwijst vooral naar de morele grijsheid, waarbij goed en kwaad nauwelijks nog van elkaar te onderscheiden zijn. Het is een verpletterende en zeer goed geschreven geschiedenis, waarbij fictie en — in een nawoord toegelichte — controleerbare historische feiten in elkaar overlopen. Gunther, als politiek-ideologisch gemaltraiteerde verteller, openbaart onbekende feiten uit een verleden dat er altijd op gericht is geweest ondanks alle verschrikkingen te overleven. Dat lukt hem ook nu weer in een bijzonder knappe slotfase, die nog eens een uitroepteken zet achter het grote talent van Kerr als auteur van telkens weer prachtige historische (misdaad)romans. Wie nog aan de Bernie Gunther-boeken moet beginnen mag zich gelukkig prijzen. En dat is extra aantrekkelijk omdat de eerste drie verhalen, onder de titel Berlijnse trilogie, nu in een goedkope band zijn verschenen. Daarna zijn er nog vijf meer dan voortreffelijke boeken te gaan.
[Peter van den Hoven]