De nacht van 2 april

De Belgische kust, jaren zestig. Dat is niet toevallig de setting waartegen Jan Simoen zijn nieuwe jeugdroman laat afspelen. De auteur, opgegroeid in Middelkerke, biedt met dit verhaal een portret van zijn jeugd aan zee. Een aantal elementen uit het boek zijn waargebeurd. De broertjes Joris en Pieter spelen vaak met vriendjes in de duinen en meestal is dat spel oorlogje. Met houten geweren en elastieken van verknipte autobanden als munitie vechten de maten keer op keer opnieuw de strijd uit tussen de Engelsen en de Duitsers.
Dat de Tweede Wereldoorlog dan misschien wel al vijftien à twintig jaar voorbij is, maar nog vers in het geheugen van de betrokkenen ligt, merk je aan alles. Volwassenen bekijken 'moffen' nog steeds met argwaan, en naast de sporen die het landschap draagt, zoals bunkers, een kapotgeschoten torentje en de graven van strijders op de kerkhoven, zijn er ook de geheimen en de gevoeligheden die de ouderen verzwijgen, maar waaraan een nieuwe generatie subtiel merkt dat het verleden allesbehalve vergeten is.
Tegen die achtergrond vindt Joris een verborgen kistje in de kelder van zijn huis. Zijn vader, die hem betrapt, verbiedt Joris het te openen. Maar in al zijn kinderlijke nieuwsgierigheid gaat Joris opnieuw op zoek naar het kistje en vindt er, naast vier andere spullen uit die tijd, een oude foto in, waarop hij zijn jonge moeder en vader herkent in het gezelschap van een zekere M.
Jan Simoen weet in De nacht van 2 april een knap portret op te roepen van vervlogen tijden, waarin kinderen als vanzelf creatief speelden met kosteloos materiaal en de Belgische kust de vakantiebestemming bij uitstek was voor vele toeristen uit het binnenland. Als getuigenis van die periode weet dit boek zeker te charmeren. Simoen voelt zich duidelijk als een vis in het water als hij kan schrijven over zijn geboortestreek. Zijn soepele taal leent zich goed tot de afwisseling van meestal geloofwaardige dialogen (behalve wanneer tienjarigen zeggen '[...] zullen we eerst iets afspreken? Gaan we geen ruzie meer maken over de bunker?') en sfeerscheppende beschrijvingen ('Bunkers zijn er ook, als reusachtige grijze schildpadruggen op de glooiende duinen').
Joris en zijn gezin worden getekend als een typisch Vlaamse familie: met een moeder aan het fornuis die bergen frieten bakt en vulkaanpuree serveert (een berg puree met een kuiltje in het midden voor de saus), een vader die meester is en alles schijnt te weten en te kunnen, een lastig maar onmisbaar broertje, en een immer begripvolle grootmoeder. Het is een heel brave en geïdealiseerde, maar wel aansprekende omgeving voor de lezer. Af en toe drijft Simoen het wel ver, bijvoorbeeld als hij Joris' ouders te naïef voorstelt bij het ontmoeten van de tweeling Marc en Luc. De fratsen van die tweeling zorgen trouwens wel voor de typische Simoen-humor in dit verhaal, net als de aangename verteltoon van de zelfbeschouwende Joris, die precies het geslaagde midden houdt tussen lichtheid en ernst op de juiste momenten. Joris wordt herkenbaar gekarakteriseerd als een tienjarige jongen op de drempel. Te oud om nog bang te zijn voor reuzen – wat hij eigenlijk wel is –, te jong om te weten waar die vreemde geluiden 's nachts vandaan komen. Hij durft te denken, maar vaak nog niet te doen. In de loop van het boek leert hij opkomen voor zichzelf en voor anderen, mede door de vriendschap die hij sluit met de uit Antwerpen aangespoelde tweeling. Die ontwikkeling zie je mooi in beeld verschijnen dankzij een aantal anekdotes en proeven.
Spijtig genoeg is de plot zelf minder goed uitgewerkt dan de belangrijkste personages en de sfeer. Het mysterie komt laat in het verhaal en Joris' urgentie om de identiteit van de onbekende M. op de foto te achterhalen, is te klein. De gebeurtenissen die de geschiedenis aan het licht brengen, zijn vrij talrijk en complex. Simoen heeft het verhaal in korte hoofdstukjes opgedeeld, die bovendien vaak op een cliffhanger eindigen en er zo de vaart in houden, maar belangrijke wendingen komen te snel en te veel over als opgezet spel van de auteur. Ze worden gestuwd door toevalligheden (bijvoorbeeld een zeer ervaren stroper die in zijn eigen valstrik loopt) en daardoor mist de ontknoping eigenlijk nogal zijn effect.
Maar gelukkig heeft Simoen meer voor de lezer in petto dan slechts het mysterie. De nacht van 2 april is ook een verhaal over vriendschap, opgroeien en mens zijn, in meer dan één soort situatie. Het is ook een verhaal over schuld en vergeving. Het boek herinnert er op veel manieren aan dat tijden veranderen. Niet alleen door de duidelijke afstand die tussen de wereld vandaag en het beschreven leven van toen ligt, maar ook door de veranderingen die in het boek zelf plaatsgrijpen. Hoewel Simoen betekenisvol de deur sluit voor zijn hoofdpersonage en zijn lezers als Joris' ouders – die veel littekens van de Tweede Wereldoorlog dragen – en de Duitser Ludwig in de keuken een lang verwacht gesprek voeren, ziet de lezer hun verstandhouding niet negatief in. Het torentje dat tijdens de oorlog door kanonvuur werd getroffen, wordt gerestaureerd, en de Duitse bunker verdwijnt uit de duinen. Als Joris zijn vader vraagt waarom het leger de bunkers weghaalt, antwoordt die laatste: 'Te gevaarlijk, te lelijk en ze doen te veel denken aan de oorlog'. Als we de herinneringen aan het verleden voor een nieuwe generatie uitwissen, dan is er gelukkig de literatuur om die te bewaren. En dat is een ook mooie verdienste van deze recentste Simoen.
Spijtig genoeg zorgt een slordige redactie af en toe voor verwarring. Als Joris op pagina 147 vertelt over de inhoud van het kistje, zegt hij: ‘er zaten vier dingen in: een kompas, een gasmasker, een koptelefoon en… een bajonet.’ Iets later in het gesprek zegt Luc: ‘Er zaten toch víér dingen in die legerkist?’ En Joris bevestigt: ‘Er zat nog een foto in.’ Een alerte redactie had ook een gebrek aan context kunnen aanwijzen. Als Joris en zijn vriend Rudi een Flak 37 zien met daarop drie bandjes, in rood-wit-blauw, trekken de jongens de conclusie dat dit een mitrailleur is waarmee de Duitsers Engelse vliegtuigen neerhaalden. Een jonge lezer vandaag associeert die kleuren niet met Duitsland, en wat meer context had dit kunnen opvangen.
[An-Sofie Bessemans]