Het raadsel van alles wat leeft en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel

Een kinderboek over wetenschap wordt niet snel een bestseller, maar Het raadsel van alles wat leeft presenteert dan ook bijzonder goed met linnen rug en goud op snee. Het straalt door zijn vormgeving de klassieke degelijkheid van een studieboek uit, zonder dat het daardoor aan aantrekkingskracht inboet. Daar heeft, naast de humoristische, associatief vertellende Jan Paul Schutten, ook illustratrice Floor Rieder voor gezorgd. Het boek werd bekroond met de Nienke van Hichtum-prijs.
Is het niet wat vreemd om een boek over wetenschap als literatuur te beoordelen? In dit geval alleszins niet. Jan Paul Schutten vertelt een boeiend, stilistisch knap uitgewerkt ik-verhaal. Hij doet verslag van een persoonlijk denkproces over het ontstaan en de evolutie van het leven, en wat de wetenschap daar door de eeuwen heen over te zeggen heeft. Via Jos Grootjes uit Driel, die als een bestendig motief door het hele boek heen opduikt, en prikkelende vragen komt Schutten tot het beantwoorden van de vraag waarom niets of niemand perfect is, ondanks de miljoenen jaren van evolutie. Daaruit blijkt dat alles draait om evenwicht en dat het resultaat van evolutie een mix is.
Het bijzonder knappe aan dit boek is dat de creatieve schrijver toch consequent een man van de feiten blijft. Hij gaat de lastige kwesties niet uit de weg. Zijn verhaal is grotendeels associatief opgebouwd, waarbij het beantwoorden van een vraag telkens een nieuwe vraag oproept. Die hij overigens vaak niet als dusdanig beantwoordt, maar waarop je aan de hand van het grotere denkpatroon zelf het antwoord kunt vinden. Hij maakt je als lezer deelgenoot van zijn denkproces. Schutten past erg goed op dat zijn verhaal organisch samenhangt, want inzicht en echt begrip kunnen pas ontstaan wanneer je de verbanden ziet. En belangrijker dan een verslag van de verworven kennis, is de steeds terugkerende vraag hoe het eigenlijk komt dat wij dit allemaal weten.
Het raadsel van alles wat leeft zou niet zo’n groot succes kennen zonder de illustraties. De tekeningen van Floor Rieder doen een beetje denken aan de graffiti-art van Keith Haring. Ze houdt van gevulde prenten met een wemeling van vele eenvoudige, zwaar afgelijnde figuurtjes. Qua kleurgebruik houdt Rieder het meestal bij zwart, rood en groen, maar ook goud komt regelmatig terug. Veel van haar illustraties zijn geïnspireerd op oude kaarten en afbeeldingen uit voorwetenschappelijke periodes. Dat brengt een zeker sérieux mee, dat ze echter vrolijk countert met fantasieën en grappige toevoegingen. Daarnaast visualiseren haar tekeningen en schema’s ook zonder te schertsen wat er in de tekst staat. Deze fijne mix van informatie, grappen en fantasie spoort geweldig goed met Schuttens aanpak, zodanig zelfs dat de tekenaar al eens een deel van de uitleg integraal van de schrijver overneemt.
Het raadsel van alles wat leeft is een in verschillende opzichten ongemeen sterk boek. Kennis, véél kennis met literaire en grafische kwaliteit combineren en ook nog aantrekkelijk zijn voor jonge lezers, het kan.
 
(Dit is een abstract van een artikel van Jen de Groeve. Het is verschenen in De Leeswelp 9, 2013.)
[Jen de Groeve]