De ondraaglijke droomwereld van Champa de chauffeur

Ik maak me geen illusies, het is niet zo. En toch zou je zeggen dat Chan Koonchung rekening heeft gehouden met wat ik vond over zijn geslaagde debuut,De vette jaren. Dat hij de lezers met zijn schets van de zelfvoldane stedelijke middenklasse een interessante spiegel voorhield, meende ik, maar dat hij evengoed een aantal belangrijke maatschappelijke categorieën links liet liggen. De etnische minderheden, bijvoorbeeld, de kleine groep van intellectuelen die zoals Nobelprijswinnaar Liu Xiaobo vecht tegen de dictatuur, de rurale migranten in de steden of het repressieapparaat dat de stabiliteit van de Chinese Partijstaat bewaakt.

Maar die waren voor een volgende roman gereserveerd, zo bewijstDe ondraaglijke droomwereld van Champa de chauffeur. En die kwam er niet zomaar. Twintig jaar al loopt de auteur met het plan rond om met Tibet aan de slag te gaan. Zijn interesse werd begin jaren negentig gewekt, toen hij in Hollywood research verrichtte voor een film over de opvolging van de vijftiende dalai lama.

Die prent is nooit gemaakt maar de roman die er nu ligt, getuigt van een lang wordingsproces.De ondraaglijke droomwereld is een gelaagd boek, vol knipogen naar al dan niet recente politieke en maatschappelijke gebeurtenissen in China en Tibet.

SUV

Chan zet een eigen universum neer, dat even ver is verwijderd van knielende bedevaarders en jakboterthee als van tragische verhalen van onderdrukking. Het perspectief is dat van Champa, een sympathieke maar nogal simpele jonge Tibetaanse taxichauffeur, die zoals veel van zijn volksgenoten droomt van een goed leven zonder meer. De apolitieke jongeman weet zich op te werken tot de privéchauffeur annex toyboy van Mei, een gewiekste Chinese zakenvrouw die in jeepreizen voor toeristen doet, Tibetaans pseudo-antiek verkoopt en duistere belangen heeft in de mijnbouw in Birma.

De relatie is weinig evenwichtig - Mei is veel ouder, heeft fortuinen te spenderen en bepaalt alles - maar dat deert Champa nauwelijks. De Tibetaanse mastiff, zoals hij zichzelf bijwijlen noemt, rijdt rond in een megadure SUV, hij eet in de beste etablissementen van Lhasa en heeft al wat zijn hartje begeert.

Maar wat te doen als hij door zijn 'kleine Champie' in de steek wordt gelaten? En erger nog, als hij verliefd wordt op Mei's dochter Beibei, die hij nochtans omschrijft als een 'schriele versie van een Angry Bird'?

Op een lichtvoetige toon wordt de lezer kond gedaan van Champa's talloze avonturen: hoe hij fantaseert over Tibetaanse pelgrims en Chinese prostituees om zich van zijn nachtelijke taak te kunnen kwijten; hoe hij kennismaakt met een filosofisch ingestelde lifter tijdens een lange rit naar Peking en hoe bevreemdend Chinese dierenactivisten als Beibei hem voorkomen. Ze geven kapitalen uit om halfdode honden vrij te kopen maar kijken neer op een eenvoudige Tibetaan als hij.

Hoewel het niets wordt met Mei's dochter, besluit Champa in de Chinese hoofdstad te blijven. Zijn toekomstdroom? Een nachtclub uitbaten bijvoorbeeld, en ondertussen met Mei's dure vehikel gaan pronken op het autosalon.

Naïef

Alleen, erg welkom is Champa in Peking niet. Niemand wil een flat verhuren aan een Tibetaan, laat staan dat ze hem in dienst zouden nemen. Uiteindelijk gaat hij via via aan de slag in een van de 'zwarte gevangenissen'.

Daar worden burgers vastgehouden die naar de hoofdstad zijn gekomen om bij de centrale overheid een petitie in te dienen. Niet zelden worden ze opgepakt nog voor ze het hen aangedane onrecht kunnen aanklagen. Na een (ruig) verblijf in een 'zwarte gevangenis' worden ze naar hun geboortedistrict gedeporteerd.

Officieel bestaan deze kwalijke etablissementen niet. Burgerrechtenactivist Xu Zhiyong, die in 2009 met het onomstotelijke bewijs van hun functioneren kwam, werd in januari van dit jaar voor vier jaar achter de tralies gestopt. De aanklacht luidde dat hij 'massa's mensen bijeen bracht teneinde de openbare orde te verstoren'.

Chan maakt handig gebruik van de naïeve natuur van zijn hoofdpersonage om het fenomeen uit de doeken te doen. Als Champa vraagt waarom ze deze mensen niet in een politiecel stoppen, legt de baas uit dat alles daar volgens het boekje zou moeten. 'Hier doen ze je handboeien om en hangen je aan de deurpost, of dwingen je om voorover te bukken, tegen de muur aan, met je kont in de lucht. Het zijn standaardprocedures om je moed te breken en ervoor te zorgen dat je je goed gedraagt. Ben je niet gaan kijken?'

Compromitteren

Net zoals inDe vette jaren fileert Chan op een ogenschijnlijk luchthartige, haast komische manier de Chinese samenleving. Zijn hoofdpersonage denkt ongeveer de hele tijd aan seks en de maatschappelijke kwesties lijken weinig meer dan het decor van zijn wedervaren. Maar een dergelijk, van elke morele verontwaardiging gespeend perspectief geeft de roman juist een zeldzame kracht.

Bovendien toont Chan hoe individuen steeds naar opportuniteiten zoeken, zelfs als dat betekent dat ze zich compromitteren. Zo is het gros van Champa's Tibetaanse vrienden jaloers op zijn status van loverboy van een rijke Chinese, gooien de voorvechters van dierenrechten het op een akkoordje met de politie en blijkt de baas van de zwarte gevangenis een goed verdienende Oeigoer te zijn, die geenszins wenst dat het 'stabiliteitsprogramma' (lees: repressieapparaat) wordt afgebouwd. Met andere woorden: in een autoritaire context heeft iedereen vuile handen.

CHAN KOONCHUNG

De ondraaglijke droomwereld van Champa de chauffeur.

Vertaald door Yves Menheere, Signatuur, 240 blz., 19,95 ?.

Verschijnt op 2 september

De auteur: een al meer dan tien jaar in Peking wonende Hongkong-Chinees, die op zwierige, schertsende toon een niet immer fraai China portretteert.

Het boek: een onwaarschijnlijk verhaal van een 'simpele' Tibetaan in een gecompliceerde wereld.

ONS OORDEEL: verraderlijk licht en vlijmscherp, niet te missen.

¨¨¨¨è

Catherine Vuylsteke ■