Het Stravinsky-spel : roman

Wanneer het conflict in het toenmalige Joegoslavië in volle hevigheid woedt, zakt Susan Sontag af naar Sarajevo om er Samuel Becketts Wachten op Godot te regisseren. In Sontag. Haar leven en werk wijdt Benjamin Moser er maar liefst twee hoofdstukken aan.

Moser begrijpt Sontags aanwezigheid in het oorlogsgebied als een statement: ze was “het symbool van de kosmopolitische 'Europese' cultuur die onder vuur lag”. Maar hij haalt ook persoonlijke beweegredenen aan. Ze wilde daadwerkelijk iets voor mensen betekenen en in die oorlogssituatie toonde ze zich, anders dan anders, bijzonder empathisch.

Die tijd in Sarajevo gebruikt Mosers levenspartner Arthur Japin als uitgangspunt voor Het Stravinsky-spel , zijn roman over Sontag. Verteller is haar jeugdvriend Cody, die op haar vraag ook naar de Joegoslavische hoofdstad afreist. Door zijn ogen zien we de worsteling van de acteurs met de toneeltekst, en meer nog met het leven in oorlogsomstandigheden. Hij gunt ons een blik op Sontag in actie: scherpzinnig, eigengereid, vaak onuitstaanbaar en lichtjes autistisch, maar met een diepmenselijk kantje. Zo steelt ze in haar hotel broodjes voor de ondervoede acteurs of drukt ze haar sigaretten snel uit omdat ze weet dat haar spelers de peuken nog gebruiken.

Cody haalt ook herinneringen op aan Sontags tienerjaren. Samen ontdekken ze literatuur en muziek, en hun geaardheid. Japin heeft de lekkerste brokjes en de beste anekdotes uit Sontags levensverhaal geselecteerd en vertelt die behendig na: het bezoek aan de vereerde Thomas Mann, het trio met twee mannen waarbij ze achterhaalt dat ze lesbisch is, het concert waarop de oude componist Igor Stravinsky aanwezig is. Dat is het moment waarop ze 'het Stravinsky-spel' in het leven roept: het dilemma hoeveel jaar van je leven je zou willen geven opdat een genie als Stravinsky nog een aantal jaren krijgt voor een nieuw meesterwerk.

Dat is ook de vraag in Sarajevo - hoe ver ga je voor de kunst? - zij het niet langer als vrijblijvend gedachte-experiment; nu zetten ze letterlijk hun leven op het spel. Als een van de Sarajevanen Cody de vraag stelt: “Waarom ben je hier?” beseft hij dat hij, anders dan Sontag die daar voor de goede zaak is, vlucht voor persoonlijke problemen.

Succesformule herhaald

Ten opzichte van een biografie heeft fictie het voordeel dat ze lacunes in de levensbeschrijving kan invullen. Tegenover de biograaf, die verplicht is om zijn onderwerp objectief te benaderen, heeft de romanschrijver een troef: hij kan in het hoofd van de geportretteerde kruipen. Daar waagt Japin zich hier niet aan. Hij kiest voor een beschrijving van buitenaf: een (fictief) nevenpersonage uit het leven van Sontag werpt een licht op haar doen en laten. Daarmee herhaalt hij de werkwijze van zijn roman Een schitterend gebrek , een succesformule die hij ook toepaste in Vaslav , Kolja en Mrs. Degas .

In het beste geval weet biofictie een nieuw perspectief te bieden. Dat is in Het Stravinsky-spel helaas niet het geval. Japin roept beeldend op wat Moser zakelijk beschrijft en volgt daarbij getrouw diens Sontag . Hele passages in de roman overlappen met de biografie, waaruit ook letterlijk wordt geciteerd. Waar dat niet het geval is, zoals in het hoofdstuk waarin Cody's ware motief om naar Sarajevo af te zakken duidelijk wordt, gaat het om informatie die niets bijdraagt aan het begrip van Sontag, waardoor het boek iets rommeligs krijgt. Hoeveel pagina's van deze roman zou je willen geven opdat hij betekenisvoller zou zijn? Minstens vijftig.

Japin was aanwezig bij veel interviews die Moser voor zijn biografie heeft afgenomen (daarover vertelt Japin in zijn dagboek Geluk, een geheimtaal ) en hij maakt dus gebruik van dezelfde bronnen. Bovendien interesseren hem dezelfde kwesties: had Sontag - in geschrifte een geweten van de westerse wereld - op persoonlijk vlak een gebrek aan empathie? En waarom is ze nooit openlijk uitgekomen voor haar homoseksualiteit? Het maakt dat hun visies volledig gelijklopen.

Het Stravinsky-spel lijkt een soort Sontag. Haar leven en werk light : een prettig leesbare en compacte romanversie van Mosers klepper, zonder daar iets wezenlijks aan toe te voegen.

De Arbeiderspers, 288 blz., € 24,99 (e-boek € 15,99).