Odyssee : een hervertelling van het grootste epos aller tijden

Hervertellingen van mythen - een ondergeschoven literair genre - kun je kritisch toetsen aan de hand van twee grote vragen: blijven ze overeind als hervertelling, zijn het geen bloedeloze samenvattingen? En: hoe verhouden ze zich tot hun 'brontekst'? Kun je erop vertrouwen dat het geen freewheelende, losgezongen bedenksels van de zogenaamde herverteller zijn?

Laat ik beginnen met vraag twee, want daar is iets mee in Odyssee . Een hervertelling van het grootste epos aller tijden . De ' Odyssee van Homerus', denk je meteen en die verwachting wordt bevestigd door een blurb. Alleen: van de zowat 270 bladzijden die het 'corpus' van dit boek uitmaken, is maar een dikke helft een hervertelling van de Odyssee . De Brit vertelt namelijk ook uitgebreid over de bloedige familietragedie van het gezin Agamemnon-Klytaimnestra - dat is niet de ependichter Homerus hervertellen, maar de tragedieauteur Aischylos - en hij vertelt ook nog kort wat de Trojaan Aeneas en Dido met elkaar hadden in het Noord-Afrikaanse Carthago, een verhaal van de Romein Vergilius. In die laatste bladzijden duiken dus ook Latijnse namen op: Ulysses en niet Odysseus, Jupiter en niet Zeus. Drie verhalen voor de prijs van één!

Goden zijn als kinderen

Ik begrijp dat Fry met name dat tweede terugkeerverhaal (Agamemnon, dus) ergens kwijt moest in zijn mythecyclus, maar de verhaallijn van Odyssee blijft hierdoor lang onduidelijk, ook door de tsunami van namen van wegvarende personages aan het begin. (Wie op het onzalige idee kwam om het namenregister, een niet-onbelangrijk onderdeel van een boek als dit, onder te verdelen in 'Onsterfelijken', 'Monsters en andere wezen', 'Stervelingen', die heeft niet begrepen waar een register voor dient: om dankzij een alfabetische ordening snel je weg te vinden.)

Het is een opluchting wanneer Fry eindelijk aan het verhaal van de dolende Odysseus, zijn zoekende zoon Telemachus en zijn wachtende vrouw Penelope begint. De drie klassieke onderdelen van Homerus' Odyssee krijgen daarin een evenwichtig aandeel: Telemachos die eropuit trekt, op zoek naar informatie; de avonturen van Odysseus op zijn tien jaar durende tocht; de afrekening met de vrijpostige huwelijkskandidaten op Ithaka.

Dat Fry in de voetnoten jolig wil doen, zich en passant aan etymologieën waagt en zich laat vangen door de vergeefse pogingen om Odysseus' stopplaatsen te linken aan bestaande plekken: ach ja, Fry is God niet. Hij is een nuchtere autodidact die zich grondig heeft ingewerkt, over veel bravoure, verteltalent en tonnen bagage beschikt, en die weet hoe je lezers kunt blijven boeien. Bijvoorbeeld met snelle dialogen, iets wat je bij Homerus niet zult vinden en waardoor de personages pas echt van vlees en bloed worden.

Herverteller Fry vond ontegensprekelijk een eigen stem - een waar velen voor vallen, zoals blijkt uit het megasucces van Mythos , Helden en Troje . De eerste drie zinnen van Odyssee laten die meteen horen: “Doorgaans worden wij stervelingen afgeschilderd als kinderen van de goden, maar de echte kinderen, dat zijn nu juist de goden. Net als kinderen hebben goden geen geduld. Net als kinderen barsten ze in woede uit wanneer ze hun zin niet krijgen …” Deze herverteller is tegelijk een commentator van de mythen. Maar dat wringt weleens: wiens stem lees je eigenlijk?

Stephen Fry lijkt zijn Griekse mythecyclus, goed voor zo'n 1.500 bladzijden, te hebben afgerond met de korte herkenningsscène van Odysseus en Penelope. De grote luiken van de mythologie zijn daarmee herverteld. Dat suggereert ook het warrige nawerk, waarin Fry het kort heeft over de verdere avonturen van Odysseus, AI/Prometheus, Homerus én over zijn dada: dat de mensheid de goden achter zich heeft gelaten. “Uit de losse pols geschreven”, meldt hij over die twintig bedenkelijke bladzijden. Maar genoeg gejeremieerd. Weinigen hebben het Fry voorgedaan: als 'niet-ingewijde' zo'n massieve, enthousiaste, doorleefde, eigentijdse en eigenzinnige hervertelling brengen van de Griekse mythen. Hulde.

Vertaald door Pon Ruiter e.a., Thomas Rap, 308 blz., € 24,99, (e-boek € 14,99).