Waarom sommige landen rijk zijn en andere arm

Hoe komt het dat landen op financieel gebied zo van elkaar verschillen? Dat leggen de auteurs uitvoerig uit in dit lijvige boek, het gevulgariseerde resultaat van vijftien jaar onderzoek en academische publicaties. Ze wilden een boek voor het grote publiek schrijven en zijn daar met verve in geslaagd. 
Hun boek weekte een discussie onder ontwikkelings- en welvaartseconomen los die nog steeds wordt gevoerd via blogs en opiniestukken. Dat komt onder meer omdat ze andere theorieën die armoede trachten te verklaren, in slechts enkele paragrafen als ‘onjuist’ catalogiseren, zonder ze echt te weerleggen. Volgens hen ligt het aan de instituties die eeuwen geleden werden ontwikkeld.
Politieke instituties bepalen de economische instituties. Ofwel ontwikkelde een land extractieve instituties: de elite exploiteert de massa om zichzelf aan de macht te houden en te verrijken. Ofwel ontwikkelde het inclusieve instituties: heel veel mensen hebben inspraak en de welvaart wordt gedeeld. Hierbij is voldoende centralisatie nodig, zodat publieke diensten als een wegennet, het vrijwaren van eigendomsrechten, justitie en onderwijs geleverd kunnen worden. Inclusieve instituties maken innovatie mogelijk en laten ‘creatieve destructie’ toe, wat nodig is voor economische groei. Extractieve instituties kunnen wel leiden tot economische groei, maar deze is niet blijvend.
Ontwikkelingsorganisaties weten al langer dat een goed beleid met een breed draagvlak bij de lokale bevolking tot meer welvaart leidt. Daarom is het jammer dat ‘buitenlandse hulp’ in enkele paragrafen als niet doeltreffend wordt gelabeld en dat er geen onderscheid gemaakt wordt tussen buitenlandse hulp door overheden, bedrijven en ngo’s.
De eenvoud van de theorie is ook meteen de zwakte ervan. Volgens de auteurs zijn er slechts twee dimensies om de wereld in te delen (extractief en inclusief) en slechts twee actoren (de elite en de massa). Zo sterk het boek uitblinkt in gedetailleerde geschiedkundige anekdotes, zo vaag is het raamwerk dat 496 pagina’s lang verdedigd wordt. De begrippen zijn erg breed en worden nooit echt gedefinieerd. Zelfs een centraal begrip als ‘welvaart’ wordt slechts vaag en zijdelings uitgewerkt. Welvaart wordt gedefinieerd aan de hand van net die elementen die de auteurs in hun model beschouwen als nodig voor het creëren van blijvende welvaart. Op die manier is hun model niet meer dan een tautologie.
Acemoglu en Robinson stellen tot slot dat het rijk of arm zijn van landen ook en vooral afhangt van het toeval. Want vaak zijn de verschillen tussen landen in oorsprong klein, maar groeien ze later uit tot grote divergenties. Daarom is dit boek vooral een achteruitkijkspiegel, een kleurrijke beschrijving van wat is gebeurd om het heden te verklaren. Patronen of voorspellingen zijn geen onderdeel van de theorie. En dus krijgt de lezer na meer dan 400 pagina’s ook geen beleidsaanbevelingen.
Toch is dit boek een aanrader voor iedereen met interesse in economische geschiedenis  en ontwikkelingseconomie. En het is zeker een must read voor de politici die nu de juiste beslissingen moeten nemen om onze maatschappijen te wapenen tegen de wereldwijde economische crisis en levensbedreigende ecologische problemen als de klimaatsverandering. Want wie naar de toekomst kijkt, moet af en toe in de achteruitkijkspiegel kijken.
 
(Dit is een abstract van een artikel van Els Keytsman. De volledige tekst is verschenen in De Leeswolf 4, 2013.)
[Els Keytsman]