Manhattan Beach : roman

Het is niet dat ze het niet geprobeerd heeft, zegt Jennifer Egan. Want ze wilde het echt: nog een keer een 'structureel spannend' boek schrijven, een roman met een ongebruikelijke vertelvorm. Zoals het verhaal 'Black Box', dat geheel uit Twitter-berichten bestaat. Of de roman A Visit from the Goon Squad, waarin ze een hoofdstuk in de vorm van een powerpointpresentatie opnam. Fragmentatie, ironische distantie, vormvernieuwing, een fascinatie voor mediacultuur - Egan heeft er haar reputatie en, zou je kunnen zeggen, haar Pulitzer Prize aan te danken.

Maar het werkte nu niet. 'Het verhaal dat ik wilde schrijven', vertelt Egan in een buurtrestaurantje in Brooklyn, om de hoek van waar ze woont, 'liet zich niet vangen in dat soort toeters en bellen. Ik moest het anders aanpakken. En dat bleek een hele opluchting. Ik had niet eerder door hoe moe ik was geworden van al die gefragmenteerde verhalen, hoe weinig het me interesseerde. En ik had me niet gerealiseerd hoe leuk - en moeilijk - het schrijven van een meer traditionele roman kan zijn. Maar opeens wist ik: ik moet een avonturenroman schrijven. Waarin grote, vette, spannende dingen gebeuren. Ik wil schipbreuken! Ik wil torpedo's! Ik wil moorden! Let's go!'

Slecht nieuws voor de grote schare fans van A Visit from the Goon Squad (2010; Nederlandse vertaling Bezoek van de knokploeg, uitg. Arbeiderspers): Egans nieuwe roman Manhattan Beach is in vrijwel alles het tegendeel van die voorganger, waarmee ze behalve de Pulitzer Prize ook een internationaal lezerspubliek won. Waar Goon Squad bewondering oogstte vanwege de opvallende vertelstructuur - elk verhaal in het boek draait om een andere hoofdpersoon, in een andere tijd en plaats, en is geschreven in een andere stijl - , daar is Manhattan Beach 'gewoon' een historische roman. Terwijl Goon Squad de muziekwereld van de jaren zeventig met die van het jaar 2020 vergeleek, blijft Manhattan Beach in New York gedurende de Depressie en de Tweede Wereldoorlog.

Tegen de achtergrond van de Brooklyn Navy Yard, waar de meeste geallieerde schepen ter wereld werden gebouwd en gerepareerd, en de maffia stevige voet aan de grond had, volgen we de strubbelingen van drie protagonisten. 'Een ouderwetse page-turner', noemde The New York Times het al.

In het restaurant zit een frêle verschijning met raspende stem. Jennifer Egan (55) - blond haar en in renkleding - verontschuldigt zich voor een keelontsteking: 'Dank je wel dat je wilt luisteren naar dit verschrikkelijke geluid.'

Elk van haar vijf romans verschilt telkens behoorlijk van de voorgaande, zegt ze, al is dat bij Manhattan Beach wat radicaler. 'Ik probeer me altijd af te zetten tegen hetgeen ik net gedaan heb, wat inderdaad niet altijd makkelijk voor mijn lezers is. Maar ik denk dat ik gewoon fris en alert wil blijven, mezelf wil vermaken, en wil uitdagen. Als ik het idee heb dat ik mezelf herhaal, kan ik niet werken, dan voel ik me misselijk. Maar er is ook een deel van mij dat niet wil veranderen. Dus zit er altijd een onhandige periode aan het begin van het schrijven, waarin ik het gereedschap van het laatste boek probeer te gebruiken om een heel ander boek te schrijven.'

Egan wilde aanvankelijk over de aanslagen van 9/11 schrijven, over die 'enorme invasie in mijn stad', die voor haar gevoel het directe of indirecte gevolg was van de manier waarop Amerika zich als supermacht had gedragen. 'Ik wilde terug naar de wording van die supermacht, en dat bracht me naar de Tweede Wereldoorlog. Een tijd bovendien waarin enorme aantallen vrouwen in de haven werkten, of op andere industriële plekken, omdat de mannen aan het front vochten.

'Ik wilde al een tijd een boek proberen te schrijven over vrouwelijkheid en vrouwelijke kracht, en over hoe moeilijk het is dat te uiten.' Lachend: 'Dat is lastig voor mij, ik hou van schrijven over mannen. Omdat ze zo anders zijn dan ik. Zelfs in Manhattan Beach: ik heb twee mannelijke protagonisten en maar één vrouw.'

Die vrouw is de 19-jarige Anna Kerrigan, de centrale figuur in Manhattan Beach. Ze werkt in de haven van Brooklyn, waar het vrouwen wordt toegestaan het werk te doen van de mannen die zijn uitgezonden naar de oorlog. Anna meet machineonderdelen op, maar verlangt ernaar meer uit het leven te halen, op allerlei fronten. Ze slaagt er na veel tegenwerking in de eerste vrouwelijke duiker van het leger te worden.

Manhattan Beach volgt daarnaast het leven van haar vader Eddie, die 'geheime groeten' overbrengt van corrupte vakbondsmannen naar andere onbetrouwbare lieden. Eddie hoopt op economisch betere tijden door zich in de illegale gokwereld te mengen, en te gaan werken voor Dexter Styles, een nachtclubeigenaar en maffiabaas. Van de ene op de andere dag is Eddie spoorloos. Dexter Styles, op zijn beurt, hoopt op een legaal bestaan. Wanneer hij later per toeval in het leven van Anna opduikt, probeert zij uit te vinden wie haar vader was en wat tot zijn verdwijning heeft geleid.

Bij het uitkomen van Goon Squad vertelde u dat u dat boek begonnen was als een soort tussendoortje omdat u er tegenop zag om aan Manhattan Beach te beginnen. Waarom aarzelde u over dit boek?

'Ik wist dat mijn aanvechtingen me zouden leiden naar onderwerpen waar ik niets van afwist. De Navy Yard, scheepvaart, de maffia, diepzeeduiken - ik heb zelfs nog nooit scubagedoken! Vanaf 2005 heb ik voortdurend onderzoek voor dit boek gedaan: lezen, spreken met marinemensen uit die tijd. Ik heb zelfs het duikpak aangehad waarin Anna duikt, met zo'n metalen helm, 90 kilo alles bij elkaar. Ik herinner me de pijn. Ondraaglijk!'

Dus u kiest een tijd, vergaart als een journalist informatie en bouwt daaruit een roman op?

'Zo makkelijk is het voor mij niet. Ik heb vooraf geen plot of uitgewerkte personages in gedachten. Dat ontwikkelt zich bij mij tijdens het schrijfproces, ik heb bij Manhattan Beach zelfs lang niet geweten of bepaalde personages dood of levend het einde van het boek zouden halen. En daarom wist ik ook niet wat nodig was om te onderzoeken. Dat kon ik alleen uitvinden door te gaan schrijven. Maar ik had voor mijn gevoel niet genoeg kennis om te gaan schrijven. Ik voelde me verlamd.'

Maakte het tussendoor winnen van de Pulitzer Prize het makkelijker?

'Moeilijker. Ik begon pas met schrijven aan Manhattan Beach in 2012. Wat erg laat is, want ik rondde Goon Squad af in 2009. What the hell ik in de tussentijd aan het doen was? Het antwoord is: ik deed heel lang promotie voor Goon Squad. Eerst omdat het boek zo beroerd verkocht. Daarna, toen de verkoop steeg na de Pulitzer Prize, om het boek levend te houden. Vooral in het buitenland, waar mijn boeken weliswaar werden gepubliceerd, maar niemand van me had gehoord. Na drie jaar zette ik me weer aan Manhattan Beach. Dat was te laat. Zeker. Want toen ik begon met schrijven... Het was niet eens zozeer de druk van de prijs, het gat was te groot. Ik was roestig geworden.'

Wat deed u daaraan?

'Toch maar doorgaan. En voor de toekomst heb ik geprobeerd een kleine verzekering in te bouwen: ik heb een jaar aan twee boeken tegelijk geschreven, zodat ik alvast materiaal heb voor mijn volgende boek. Ik wil me nooit meer zo wanhopig voelen.'

U wilde een boek schrijven over vrouwelijke kracht en koos voor de jaren veertig.

'Dat was een interessante tijd, omdat er voor vrouwen heel strenge regels waren, die onder druk van de oorlog buigbaar werden. De vrouwenbeweging heeft haar wortels in die tijd.'

De vrijheid die vrouwen vergund werd, bestond om opportunistische redenen. De morele opinie over de rol van vrouwen veranderde niet, dat gebeurde pas in de jaren zestig en zeventig.

'Door het in de jaren veertig te situeren, was het makkelijker te observeren wat vrouwen in de weg stond. Vanuit een narratief standpunt was het interessant om openlijk, uitgesproken, institutioneel seksisme te portretteren. Nu woedt seksisme onder de oppervlakte. Niemand zal nu zeggen: ik neem je niet aan omdat je een vrouw bent. Dat maakt seksisme lastiger aan te tonen en te beschrijven.

'Hetzelfde geldt voor etniciteit. Mijn echtgenoot, die joods is, stuitte op de passage waar Eddie geld moet lenen van de shyster - dat is een belediging van joodse mensen. Dus hij riep: Wat?! Ik kan niet geloven dat je dat geschreven hebt. Maar het punt is: iederéén werd in die tijd etnisch geïdentificeerd, of je nu zwart, Iers of Italiaans was. Ik kon niet geloofwaardig over die tijd schrijven als ik dat achterwege zou laten. Sommige oudere mensen die ik voor dit boek heb geïnterviewd, vertelden dat er destijds desondanks minder vooroordelen waren, omdat mensen minder veinsden dan nu. Alsof het benoemen van de heikele kwestie, de zaak neutraliseerde.'

Alle drie de hoofdpersonen proberen te ontsnappen aan hun lot.

'Het is een heel Amerikaans verhaal: mensen die hun afkomst proberen uit te wissen en die iets anders willen zijn. Donald Trump is - buiten de horrorshow die hij is - precies dat: hij is een zelfcreatie, een man die zijn eigen waarheden uitvindt, en erin slaagt mensen daarin te laten geloven. Dat is in wezen een erg Amerikaans fenomeen.

'En het is een thema waaraan ik in meer van mijn boeken raak. In Look at Me onderzoek ik hoe mediacultuur kan bijdragen aan dat verlangen. Nu was ik er vooral in geïnteresseerd hoe zo'n alles door elkaar schuddend fenomeen als een oorlog uitwerkt op individuele levens.'

Voor types als Dexter Styles was die oorlog een gouden tijd, zegt ze. 'De haven was volledig corrupt. De overheid moest met gangsters samenwerken, het was de enige manier om iets gedaan te krijgen. Gangsters werden bovendien steeds meer een onderdeel van het mainstream leven, ze werden tot op zekere hoogte geaccepteerd in respectabele kringen. Zozeer zelfs, dat bij Styles het waanbeeld ontstaat dat hij de overstap naar het legale leven zou kunnen zetten.

Egan kan over Dexter Styles praten als over een gemeenschappelijke kennis: 'Die man is zo blind! Hij neemt al die foute beslissingen. Hij denkt niet, hij doet. Maar dat is precies waarom ik zo van hem hou.'

Personages die gewoon tot actie overgaan: nóg een voordeel van een historische roman, zegt ze. 'In mijn fragmentarische boeken is maar weinig actie gedramatiseerd, het is een soort drama door gevolgtrekking. Neem Goon Squad. Dat begint in de kamer van een psychiater, het personage is in therapie - en dat hele boek is doordrenkt van het zelfbewustzijn dat echt een product is van deze tijd. We leven met een soort therapeutische mindset; veel handelen is het gevolg van een bepaalde zelf-observatie. Terwijl in Manhattan Beach de personages simpelweg handelen.'

Het is haar bevallen. Egan: 'En erger, ik wil het nog een keer doen. Ik wil verder terug in de tijd, naar het Amerika van de 19de eeuw, toen het Amerikaanse Westen nog echt open was. Ik heb nog nooit een western gelezen, maar ik wil een western schrijven. Het is zo'n Amerikaanse vorm! Ik moet alleen nog alles over paarden leren, ik heb nog nooit op een paard gezeten. Maar ik ga het proberen, ik ga het gewoon doen.'

Uit het Engels vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen.

Arbeiderspers; 464 pagina's; € 22,50.