Mijn naam is Selma

Bij wijze van uitzondering stond De Wereld Draait Door op 7 januari in het teken van één verhaal, verteld door één hoogbejaarde studiogast: de 97-jarige Selma van de Perre (geboren Velleman), Joodse verzetsvrouw en oud-gedetineerde van het vrouwenkamp Ravensbrück. Van de Perre maakte een verpletterende indruk met een levensverhaal waarin oprechte verbazing doorklonk over alles wat zij, vooral tijdens de Duitse bezetting, heeft meegemaakt. Ze maakte de kijker deelgenoot van de argeloosheid waarmee zij zich toen, als jonge vrouw, heeft blootgesteld aan grote gevaren en van het peilloze verdriet over de deportatie van haar ouders en haar jongere zusje Clara. Geen van hen zou de oorlog overleven.

Aan het slot van de uitzending, voordat zangeres Loes Haverkort een iets te vette vertolking van Edelweiss ten beste gaf, las Van de Perre een passage voor uit het boek dat zij over haar leven heeft geschreven. 'Ik vraag me af of ze elkaars hand vasthielden toen ze stierven; ik vraag me af of pa aan ons dacht in zijn laatste secondes, of dat hij te veel in paniek was om ergens aan te kunnen denken. Het is gruwelijk om iemand zijn recht op een natuurlijke dood te ontnemen.'

De indruk die Van de Perre in DWDD heeft gemaakt, leidde tot een onmiddellijk verkoopsucces van het boek, Mijn naam is Selma, waarvan de titel verwijst naar het bevrijdende moment waarop zij na de oorlog in een Zweeds herstellingsoord haar schuilnaam (Margareta van der Kuit) kon afleggen om haar Joodse identiteit weer aan te nemen.

Net als tijdens haar optreden in DWDD geeft Van de Perre in het boek een indruk van de onbevangenheid waarmee ze de Duitse bezetting trotseerde. In eerste instantie als lid van een hecht gezin dat probeerde er het beste van te maken, al maakte vader Barend zich geen illusies over het lot van de Joden die naar Polen waren afgevoerd. Op de vraag van zijn broer Levi wat er met de gedeporteerden zou gebeuren, antwoordde hij: 'Waarschijnlijk maken ze gehakt van ze, of vlees in blik.' Selma schrok van dit antwoord. 'Hiervoor was zijn antwoord altijd geweest: ze zullen aan het werk worden gezet.'

Later, toen haar vader via Westerbork naar Auschwitz was overgebracht en haar moeder en zusje waren ondergedoken, raakte Van de Perre betrokken bij het verzet. Als koerier bracht ze, soms in grote koffers, documenten van de ene verzetsgroep naar de andere. En ze liet zich de liefkozingen van een Duitse officier, tot op zekere hoogte, welgevallen als de belangen van het verzet daarmee waren gediend.

Zij maakte de bevrijding mee als gedetineerde van Ravensbrück. En met haar lotgenoten sprak ze af: wij houden onze huiveringwekkende ervaringen voor onszelf, destijds een gangbare reflex onder overlevenden van het nazibewind. Van de Perre heeft woord gehouden. Pas recentelijk is zij over haar oorlogservaringen gaan praten en uiteindelijk gaan schrijven. Haar proza is daardoor ongekunsteld. Het wordt niet belast door latere inzichten en de kennis van nu.

Maar de stijlmiddelen van Van de Perre, die al decennia in Engeland woont, zijn ook enigszins beperkt. Geregeld bedient zij zich van identieke uitdrukkingen. En het hele verhaal wordt getekend door een nuchtere gelijkmatigheid, waarin enkele veelbetekenende accenten zijn aangebracht. Zo hoopte ze dat ze niet net haar krulspelden in had als de Duitsers haar en haar familieleden zouden komen halen. 'Domme ijdelheid van een jonge vrouw.' En ze beschrijft hoe blij ze was met haar lepel, die door een kampgenoot in Ravensbrück was vernikkeld en er daardoor uitzag als 'echt zilver'. Nu had ze in een troosteloze omgeving tenminste iets moois om naar te kijken.

***

Thomas Rap; 237 pagina's; € 19,99.