Moeders lichaam
Joris van Casteren
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
Vandaag open
van 10:00 tot 19:00
Beschikbaar
1 exemplaar
| Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
|---|---|---|
|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2021 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : Kast 10-13 VANC |
Besprekingen
Het hart is een eenzame jager
Dirk Leyman
il/pr/24 a
The Economist riep eenzaamheid onlangs uit tot 'de lepra van de 21ste eeuw'. En in het Verenigd Koninkrijk bestaat er sinds 2018 een heuse Minister of Loneliness. Eenzaamheid, wie krijgt er in zijn leven nooit mee te maken? 'Eenzaamheid intrigeert, omdat het van zichzelf onzichtbaar is, niet waarneembaar voor de buitenwereld', schrijft Joris van Casteren (°1976) in Eenzaamheid, zijn hoogstpersoonlijke excursie naar de solitaire ervaring. Zelf ooit zes weken lang couveusekindje sloeg hij altijd weer de wereld gade 'vanachter dubbel glas'. Regelmatig wordt hij 'door extreme heimwee gekweld'. Het buitenstaanderschap is hem in de ziel gekerfd. Hoe is dat zo gekomen?
Van Casteren heeft zijn boek perfect getimed: in coronatijden zijn zelfs de supersociaalste lachebekjes vatbaar voor eenzaamheid. En zijn we niet allemaal min of meer tot onze cocon veroordeeld? Plots zijn we collectief einzelgängers, ondanks onze voortdurende connecties in digitale spiegelpaleizen. How splendid is our isolation? 'Om Covid-19 te ontlopen, betalen we met eenzaamheid', merkt Van Casteren op. Maar, betoogt hij, eenzaamheid was in het Westen al eerder aan een onstuitbare opmars bezig, als gevolg van doorgedreven kapitalisme en secularisatie. Hij noemt het zelfs een ziekte. Uiteindelijk lopen we met een boogje om de zwervende eenzame heen.
Op handen gedragen non-fictieauteur Joris van Casteren, zelfbenoemd 'speurder naar de geheimen van het waargebeurde', lijkt de geknipte man voor dit onderwerp. Hij voelt zich intens verwant met zielen die tussen de spleten van de samenleving schuiven. Al in zijn debuutboek In de schaduw van Parnassus (2002) spoorde hij vergeten Vlaamse en Nederlandse schrijvers op. In Moeders lichaam (2019) ontrafelde hij de onthutsende geschiedenis van een eenzelvige man die twee jaar lang het lijk van zijn dode moeder verstopte. Als coördinator van de Eenzame Uitvaart in Amsterdam begeleidt hij aflijvigen zonder nabestaanden mee naar hun laatste rustplaats.
Hier, in dit kleine vertoog, zoekt Van Casteren uit waar zijn fascinatie vandaan komt. Pasklare antwoorden biedt hij niet. Wel lokt hij je gewillig mee op zijn gedachtepaadjes, vol smakelijke anekdotiek en bizarre herinneringen.
Ooit wilde Van Casteren zélf 'een hoogstaande heremiet' zijn, 'een nobele eenzame': 'In innerlijke ballingschap zou ik gaan, bookish worden, ver weg van triviaal geklets'. Dat elitaire gekoketteer zwoor hij af, maar zijn outsiderstatus bleef hij koesteren. 'De heimweelijder zoekt zijn leven lang naar een huis dat allang niet meer bestaat', noteert hij. Hij voelt zich sedentair en nomadisch tegelijk. En verstopt zijn hang naar het lugubere niet. We weten al langer hoe beeldrijk Van Casteren lijkgeuren en doodsreutels kan oproepen. De dood ruikt zoet, pepert hij ons nog eens in, 'een combinatie van wierook en mottenballen'. Had die dodenzucht te maken met zijn vader, lid van een funerair genootschap en ijverig zerkentoerist, met de jonge Van Casteren op sleeptouw?
Van Casteren doet evenmin flauw over zijn lange relationele contactarmoede - hij, een gescheiden man met twee kinderen. Tot er weer een coup de foudre volgde, in 2018, op de trappen naar een metrobouwput aan de Brusselse Beurs. De Iers-Egyptische celliste Sara, met haar 'grote woestijnbruine ogen', verschijnt in zijn leven. 'Onze ontmoeting was pure Hollywood', bezegeld met een kus op de trappen van de Leeuw van Waterloo. Maar wanneer de lockdown weegt en Sara naar China lonkt, dreigt de eenzaamheid weer.
Niet terneerdrukkend
Is Eenzaamheid een terneerdrukkende leeservaring? Welnee. Onderhoudend en leerzaam, gevat in een soepele, soms plechtstatige stijl, smaakt het vooral naar meer. Deinsde Van Casteren ervoor terug om in het diepe te duiken? En wanneer hij over de sociale media uitweidt, pimpt hij met dure woorden hooguit wat gemeenplaatsen op. Zo blijft zijn boekje in de schaduw van Olivia Laings fenomenale classic De eenzame stad (2016, dat hij vreemd genoeg ongenoemd laat. Eenzaamheid is 'alsof jij honger hebt en iedereen om je heen heel lekker gaat smikkelen', schreef zij.
Toch klinkt Van Casterens voorliefde voor 'eenzame schimmen, in het voorportaal van de vergetelheid' volkomen authentiek. Dat hij ze nog lang uit het maquis mag optakelen.
De Bezige Bij, 120 p., 16,99 euro.
Joris van Casteren - Eenzaamheid
(ros)
2/ei/04 m
★★★½
Joris van Casteren behoort tot de stijlvolste non-fictieschrijvers die we hebben. In zijn laatste twee boeken schreef hij over een been dat uit de IJssel werd opgevist, en over een man die zijn dode moeder jarenlang bij zich hield. Van Casteren ging achter de feiten aan, maar liet tegelijk zijn verbeelding spelen. Ook 'Eenzaamheid' is geen boek vol wetenschap en statistieken, het is opgezet in de trant van de literaire journalistiek van Cyril Connolly: anekdotes worden afgewisseld met wijsgerige en autobiografische beschouwingen.
Sinds enige jaren is Van Casteren coördinator van De Eenzame Uitvaart in Amsterdam: eenzame doden krijgen op hun begrafenis een passend gedicht mee. Het brengt hem dichter bij de eenzaamheid, want hij krijgt de geschiedenissen van al die doden te horen, de tragiek en de absurditeit van hun op een zijspoor geraakte levens. Hij doordesemt hun verhalen en die van andere notoire eenzaten met zijn eigen ervaringen als eenzelvig jongetje in Lelystad, en gaat met een nieuwe vriendin op zoek naar levensgeluk. Op de één of andere manier wordt ook deze zoektocht besmet met het eenzaamheidsvirus, dat in coronatijden actueler is dan ooit. Op het einde vertrekt zijn vriendin naar de VS, de schrijver alleen achterlatend. 'Welkom terug, eenzaamheid,' concludeert hij droogjes.
Eenzaamheid
Marnix Verplancke
il/pr/28 a
Tien jaar nadat zijn vrouw hem had verlaten en hij na wat gestuntel met Tinderdates had besloten dat de liefde niets voor hem was, kuste de Amsterdamse schrijver Joris van Casteren op de kunstmatige heuvel in Waterloo zijn nieuwe geliefde, Sara, een Amerikaanse celliste die aan de bak wilde komen in Europa. Hij verbleef toen in de Passa Porta-schrijfresidentie in de Dansaertstraat, waar hij worstelde met zijn volgende boek. Door dat nieuwe geluk, dat begin 2020 stevig op de proef werd gesteld door de coronamaatregelen, die maakten dat Amsterdam en Brussel opeens op twee verschillende planeten leken te liggen, besefte van Casteren hoe eenzaam hij in feite lang was geweest, en hoe die eenzaamheid zich als een worm door zijn oeuvre gevreten had. Boeken als Het been in de IJssel , Mensen op Mars en Moeders lichaam waren er allemaal door getekend. Maar was het wel iets van het laatste decennium? Was het in feite niet al begonnen net na zijn geboorte, tijdens die zes weken in de couveuse? Het waren vragen die schreeuwden om een aftastend boekje.
In Eenzaamheid gaat Van Casteren op zoek naar de verhalen uit zijn leven en omgeving die zijn eenzaamheid verraden. Hij schrijft ze neer in korte stukjes, vaak maar een pagina lang. Sommige figuren maken maar even hun opwachting en verdwijnen daarna voorgoed, zoals mevrouw Baarslag, die hem al een paar jaar berichten stuurt waarin ze schrijft dat ze terminaal is. Andere duiken later weer op, zoals Sara, die een rode draad doorheen het boekje vormt. Dat Van Casteren eenzaamheid aantrekt als honing bijen mag ook blijken uit de vraag die hij kreeg om in Amsterdam coördinator te worden van de stichting Eenzame Uitvaart, die mensen die alleen en zonder nabestaanden sterven een waardige begrafenis bezorgt, waarbij een dichter een speciaal voor de gestorvene geschreven gedicht voordraagt. Hoe had hij dat voorstel ooit kunnen weigeren?
Eenzaamheid is een breekbaar boekje dat ingaat op een gevoel dat steeds meer mensen in zijn ban krijgt en dat op een nuchtere, afstandelijke en bijna eenzame manier wil exploreren.
***
De Bezige Bij, 127 blz., € 16,99.
Drs. Ben Daeter
Joris van Casteren (1976), bekend om zijn meesterlijke reportages en uitstekende publicaties, overtreft vele werken over eenzaamheid. Hij begon zijn leven met een wekenlange couveuse. Deze ervaring heeft hem, volgens zijn eigen zeggen, mogelijk geïnspireerd zich te richten op het thema eenzaamheid. Hierdoor kreeg hij ook steeds meer begrip voor de eenzame mens. Door dit voortreffelijk boekje speelt het autobiografische element van zijn verliefdheid mee, waardoor aan zijn eigen eenzaamheid een einde kwam. Het betreft een aantal briljant geschreven teksten over uiteenlopende situaties, met hier en daar gevarieerde interessante achtergondgegevens. Zo wordt er bijvoorbeeld gewezen op onderzoeken die de relatie zochten tussen eenzaamheid en dementie. Er wordt bijvoorbeeld aangetoond dat door eenzaamheid bepaalde hersengedeelten stil komen te liggen wat dementie kan verklaren. Als achtergrondgedachte wordt verduidelijkt dat samen alleen zijn niet meer eenzaam hoeft te betekenen. Al bij al een perfect geschreven fijn werkje, voor iedereen van betekenis. Gebonden uitgave in pocketformaat; normale druk.
De eenzaat in de schrijver zelf
Rob Schouten
il/pr/24 a
Joris van Casteren (1976) behoort tot de stijlvolste non-fictieschrijvers die we hebben. Zijn journalistieke werk reken ik, samen met dat van Frank Westerman, onverkort tot de literatuur. In zijn laatste twee boeken schreef hij over twee tamelijk bizarre vondsten, een los been opgevist uit de IJssel en een man die zijn dode moeder jarenlang bij zich hield. Van Casteren ging achter de feiten aan maar liet ook zijn verbeelding spelen. Een mysterieus been, een geconserveerde dode, het wijst allebei vooruit naar het boek dat nu voor ons ligt, Eenzaamheid, over de eenzame mens.
Eenzaamheid is geen boek vol wetenschap en statistieken, het is opgezet in de trant van het werk van Cyril Connolly, de Britse schrijver die (onder het pseudoniem van Palinurus) in het prachtige Het rusteloze graf (een van de mooiste Privé-Domein-delen) het model voor dit soort literaire journalistiek schiep: anekdotes, afgewisseld met wijsgerige en autobiografische beschouwingen. Het is een van de aangenaamste manieren om journalistiek tot je te nemen.
Sinds enige jaren is Van Casteren coördinator van de zogeheten De Eenzame Uitvaart: eenzame doden in Amsterdam krijgen op hun begrafenis een passend gedicht van een heuse dichter mee. Het brengt hem dichter bij de eenzaamheid dan wat ook, want hij krijgt de geschiedenissen van al die doden te horen, hun eenzame einde, de tragiek maar soms ook de absurditeit van hun op een zijspoor geraakte levens. In zekere zin zien we hier de mens in zijn naakte staat, zonder medemensen en sociale contacten. Van Casteren doordesemt hun verhalen en die van andere notoire eenzaten met zijn eigen ervaringen, als eenzelvig jongetje in Lelystad maar nu met een nieuwe vriendin op zoek naar levensgeluk. Op een of andere manier wordt toch ook deze zoektocht besmet met het eenzaamheidsvirus, dat in deze dagen van corona natuurlijk actueler is dan ooit, aan het eind vertrekt z'n vriendin naar de VS, de schrijver achterlatend: 'Welkom terug, eenzaamheid', concludeert hij droogjes.
Van Casteren zelf cultiveerde in zijn jeugdjaren het kluizenaarschap en hing de 'nobele eenzame' uit, heel anders dan al die onvrijwillige eenzamen waarover hij schrijft. Toch zie ik wel een verband tussen hem en de onderwerpen van zijn verhalen. Neem dat van moteleigenaar Gerald Foos, de 'loner' die in alle kamers van zijn gasten kon gluren om te zien hoe het echte leven eruitzag. Onwillekeurig gluurt ook Van Casteren in de levens van anderen, of het nu dat van de dichters Hölderlin en Jotie 't Hooft is of dat van zijn soms anonieme Amsterdamse doden. 'Vaak is de werkelijkheid saai en voorspelbaar, vandaar misschien dat schrijvers gaan fantaseren, fictie heet dat dan. Maar wie geduldig is en zorgvuldig blijft kijken ziet vanzelf een wolk verschuiven, een onverwachte baan van licht', schrijft hij.
Die aandacht voor de onverwachte baan van licht is de eer die Van Casteren aan zijn eenzamen bewijst. Hij werpt er een blik op die mij meer zegt dan de wetenschap die oppert dat het aan onze mediale oppervlakkigheid en de inhumane technologie te wijten valt dat mensen buiten de boot vallen. En hij weet er ook nog eens de mooiste citaten bij te vinden, zoals deze van Nijhoff: 'Moest ik tot zo'n verlatenheid geraken / Oud worden, aan eenzame tafels zitten.' Het is kortom, zij het bittere, poëzie.
De Bezige Bij; 128 blz. € 16,99.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.