Bournville

Het is even passen en wringen wanneer de Engelse Lorna op de eerste pagina's van Jonathan Coes nieuwste roman Bournville haar contrabas in een autokoffer wil laden. Niet dat de stationcar waarmee Susanne haar op de luchthaven van Wenen komt oppikken te klein zou zijn, allesbehalve, alleen zit de auto vol maxiverpakkingen wc-papier. Het is immers maart 2020 en vanuit China en Italië komen berichten over een nieuw en dodelijk virus dat ook wel eens in Oostenrijk tot het invoeren van een lockdown zou kunnen leiden.

Bij het lezen van deze scène kun je niet anders dan glimlachen, al zal Coe zelf wellicht ook een wrang gevoel gehad hebben bij het neerschrijven ervan. Het was immers tijdens de coronaperiode dat zijn bejaarde moeder stierf - alleen, zonder pijnbestrijding en verstoken van ieder persoonlijk contact met haar familieleden. Net zoals duizenden families die hetzelfde overkwam hielden we ons aan de regels, schrijft hij bitter in het nawoord van Bournville, 'en dat in tegenstelling tot de bewoners van Downing Street nummer 10'.

Coe houdt ervan het persoonlijke aan het publieke te koppelen zonder ooit echt autobiografisch te worden, en dat is ook het procedé dat hij in zijn nieuwe roman toepast. Enerzijds is het boek losjes gebaseerd op het leven van zijn moeder, die gestalte krijgt in het personage van Mary, de oma van de met de contrabas puzzelende Lorna, maar anderzijds is Bournville ook gewoon een roman natuurlijk, waarin alle personages verzonnen zijn, wat Coe de kans geeft dieper in te gaan op het onderwerp dat in feite heel zijn oeuvre tekent: de staat van zijn land.

Het verhaal van Mary en haar man Geoffrey, een classicus die al gauw carrière maakt in de banksector, en hoe ze samen hun drie zonen opvoeden, is daarom verankerd in Birmingham, de stad waar Coe opgroeide, en opgehangen aan zeven iconische momenten uit de naoorlogse Engelse geschiedenis. De roman begint met de speech die de stotterende koning George VI op 8 mei 1945 gaf om het einde van de oorlog aan te kondigen, kronkelt via de kroning van Elizabeth II in 1953, de wereldbekerfinale voetbal van 1966, de inhuldiging van Charles als prins van Wales in 1969, diens huwelijk met Diana in 1981 en haar dood in 1997, tot bij de viering van 75 jaar einde van de oorlog in 2020.

Nog meer dan door Mary en Geoffrey, wordt Bournville samengehouden door Cadbury, de Engelse chocolade. John Cadbury opende zijn eerste winkel in 1824 en zijn zonen ging over tot het bouwen van een grote fabriek even buiten Birmingham in 1879. Het waren quakers, wat maakte dat ze zich ook verantwoordelijk voelden voor het welzijn van hun arbeiders. Om die reden werd er rond de fabriek een heus dorp gebouwd, in het groen, met veel open ruimte, maar zonder cafés, want alcohol was zondig en dus kon je maar beter chocolademelk drinken.

Bournville heette het dorp, dat uiteindelijk zou uitgroeien tot een paar duizend huizen en dat de levens van Coes personages tekent. Ze werken er, zijn gek op de chocolade en ze worden - in het geval van Mary's zoon Martin - zelfs naar Brussel gestuurd om het verfoeilijk zoete spul door de EU als echte chocolade erkend te krijgen, wat in 2001 trouwens ook gelukt is.

Coe is een meester in het oproepen van een tijd, en vooral van het gevoel dat aan die tijd verbonden is, door middel van kleine details. De ouders van Mary kopen hun eerste tv om de kroning van Elizabeth II te kunnen zien; Mary zelf gaat in Londen naar een van de eerste voorstellingen van Agatha Christies The Mouse Trap; Geoffrey leest Casino Royale, een roman over een knappe, sexy spion; en in Brussel hoort Martin wilde verhalen over de journalist van de Daily Telegraph die zich weinig gelegen laat aan de waarheid, maar daarentegen graag smeuïge details fantaseert, in een rode Alfa Romeo door de stad scheurt en naar de naam Boris luistert.

Engelser wordt het niet

Een goede roman schrijven is een kwestie van doseren, weet Coe. Net wanneer je genoeg begint te krijgen van de Europese chocoladerichtlijn en de dolle avonturen van Boris, schakelt Coe over op de diepere vraag uit de roman: is Engeland de voorbije 75 jaar veranderd, of is het hetzelfde gebleven? Voor de moeder van Mary die na de oorlog verondersteld werd om weer een vrouw aan de haard te worden, had het best wat mogen veranderen, terwijl Geoffrey bij de kroning van Elizabeth II het een geruststellende gedachte vindt dat er tradities bestaan.

Wat Coe er zelf van denkt, komen we te weten wanneer hij het over het geluid van spelende kinderen heeft, op het strand of op de speelplaats van een school. Daar hoor je het verleden, het heden en de toekomst, schrijft hij, en besef je dat alles verandert en tegelijkertijd ook hetzelfde blijft. Veel Engelser dan dat had hij het niet kunnen verwoorden.