Dit is mijn hof
Chris De Stoop
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
Vandaag open
van 10:00 tot 17:00
Allemaal uitgeleend
ARhus - afdeling Rumbeke
Vandaag open
van 14:00 tot 17:00
Allemaal uitgeleend
ARhus - afdeling Beveren
Vandaag open
van 10:00 tot 12:00
en van 14:00 tot 17:00
en van 14:00 tot 17:00
Allemaal uitgeleend
ARhus - afdeling Gitsestraat
Vandaag open
van 10:00 tot 12:00
Allemaal uitgeleend
Besprekingen
Het allergrootste onrecht denkbaar
Kasper Goethals
rt/aa/15 m
Is er iets ergers dan een onopgeloste moord? Op de avond van 28 augustus 2018 komt Bert Bohnen thuis in de Damiaanhoeve na een dag klussen in het nabijgelegen dorpje Heppeneert. Het is een warme avond. Rond de langgevelhoeve ligt een twee meter hoge ringdijk en daarachter ruist de Maas. Het is een prachtige plek, uit een andere tijd lijkt het. Maar vanavond is er iets niet in de haak.
Bohnen ziet rook in de hoeve en rent naar binnen. De Damiaan staat in brand. Binnen ligt zijn vrouw Gerty Vanhoef (61) roerloos op de grond. Op haar armen en rond haar gezicht dansen de vlammen. Er is bloed, veel bloed, maar Bohnen staat er niet bij stil. Hij sleurt zijn vrouw naar buiten en belt de hulpdiensten. Was het nummer 118? Hij probeert. Nee, natuurlijk niet. 112. Vanuit de noodcentrale krijgt hij de opdracht om water over Gerty te gieten. Dat doet hij, radeloos. Niet veel later arriveren de hulpdiensten. Ze zijn te laat.
Gerty was al dood voor de brand begon. Ze is vermoord met meerdere messteken, een even laffe als mysterieuze daad. Maar wie heeft het gedaan? In De Damiaanhoeve waagt meesterverteller Chris De Stoop zich aan de raadselachtige tragedie. Een riskante onderneming, want de dader is tot op heden onbekend. De Stoop, die Bohnen nog kent van een reportage die hij maakte in 1993, wordt langzaam in het verhaal gezogen. Het wordt naar eigen zeggen het meest frustrerende project waar hij zich al aan waagde. En dan moet het ergste nog komen. Tijdens het schrijfproces wordt Bohnen zelf gearresteerd op verdenking van de moord.
Het verhaal van de hoevemoord is De Stoop op het lijf geschreven. De ex-reporter van Knack schreef al veertien boeken, niet zelden over criminaliteit. Zeker het landelijk leven is zijn forte. In Dit is mijn hof (2015) bindt hij de strijd aan met natuurbewegingen die de boeren verdrijven. Hij kan in vervoering raken van mooi gevormde koeien en stoppelvelden. In Het boek Daniel (2020) verbindt hij het leven van zijn mensenschuwe oom met dat van diens moordenaars. Het stille bestaan van de boer botst op het kille materialisme van enkele tieners. Niet voor niets won Le livre Daniel in Frankrijk de prijs voor beste buitenlandse boek.
Met De Damiaanhoeve schreef De Stoop opnieuw een klaaglied over een wegkwijnende wereld. Zijn beschrijvingen van de Maasvallei zijn van een grote precisie en schoonheid. Daar waar Nederland op zijn smalst is en België op zijn breedst, kraakt het hout in de hoeve. Het water eist land op en geeft het terug. Achteloos maakt De Stoop bokkensprongen door tijd en ruimte, je merkt er als lezer niets van. Tegenover het lieflijke boerenleven zet De Stoop de zielloze graaizucht van de grindindustrie. Die voedt de onstilbare betonwoede aan land, terwijl de baggeraars zich een weg klauwen door de rijke bekkens van de Maas. De putten die ze achterlaten worden recreatiezones met namen als “FUN BEACH”.
Maar de heimatschrijver heeft met De Damiaanhoeve ook een unheimisch boek geschreven. Het spoort niet helemaal, hoezeer De Stoop leunt op de versie van Bohnen. De moord blijft immers onopgelost. Is het aan De Stoop om de enige verdachte vrij te pleiten? Hij had kunnen kiezen voor een meer ambigue aanpak, waar ook over Bohnens versie twijfel mag bestaan, maar dat doet hij niet. Zonder nieuw bewijs aan te dragen, pleit hij een verdachte onvoorwaardelijk vrij.
Het klopt dat Bohnen maar zes minuten had om zijn vrouw te vermoorden en een brand aan te steken. Dat kan bijna niet. Bohnen is wellicht onschuldig en wordt toch verdacht van moord op zijn eigen vrouw. Dat is inderdaad het allergrootste onrecht. Maar wat als De Stoop ongelijk heeft?
Waarzeggers
De Stoop vermeldt een verdachte, donkere SUV die in de buurt reed. Die bleef helaas onherkenbaar op camerabeelden. Hij beschrijft de liefde van Bohnen voor zijn vrouw, het vertrouwen dat hun kinderen in hem hebben. Het hoofdstuk over het kreeftenfeest dat ze de avond voor de moord vierden, is ontroerend mooi. Maar soms slaat zijn empathie over in embedded journalism. Kritiek wordt aan de orde gesteld, maar critici komen niet zelf aan het woord. Bohnen zou soms een arrogante keikop zijn, klinkt het. Maar we krijgen niet te lezen hoe zich dat uit. Hij was een invloedrijk figuur, decennialang in dienst van de Boerenbond, met politieke connecties. Hij zat in het bestuur van de vzw rond Onze-Lieve-Vrouw van Rust, een Mariabeeld dat ieder jaar 150.000 bezoekers lokt.
Daar graaft De Stoop niet dieper. Wel geeft hij ruimte aan pistes die Bohnen opwerpt. De weg naar de Damiaan loopt dwars over kostbare grindbanken, hij doorklieft natuurgebied en verstoort het leven van vleermuizen en andere diertjes. Hij was onderwerp van een lange strijd, die Bohnen uiteindelijk won. De Stoop waagt zich niet aan complottheorieën, maar hij wijdt veel tekst aan de verhalen van Bohnen en diens omgeving. Hij deelt expliciet hun verontwaardiging dat hun pistes onvoldoende werden onderzocht. Dat de rechercheurs zes jaar na Gerty's dood plots wel een opsporingsbericht wijden aan de verdachte SUV, noemt hij - terecht - wraakroepend.
Tekenend is hoe De Stoop verslag doet van Bohnens bezoekjes aan waarzeggers. Die kwakzalvers vertellen dat de daders langs achteren binnenkwamen. Dat ze het op de hoeve gemunt hadden en dat Gerty alleen maar in de weg liep. De Stoop, in al zijn zorgzaamheid, voert die fantasieën zonder kritiek op. Het toont hoe hij in zijn waardige strijd tegen tunnelvisie van politie en parket heel dicht tegen Bohnen is aangekropen. Ergens in het boek bewondert De Stoop de film Anatomie d'une chute . Die gaat over een vrouw die verdacht wordt van moord op haar man, maar wordt vrijgesproken bij gebrek aan harde bewijzen. Regisseur Justine Triet laat je onbevredigd achter, schrijft hij, je weet niet welk verhaal je moet geloven. Misschien was De Damiaanhoeve ook meer gebaat bij zo'n dosis onbevredigende meerstemmigheid.
Nog wat dieper graven
Jozefien Van Beek
il/pr/12 a
Op een warme zomeravond in 2018 komt Bert Bohnen thuis na een dag klussen en vindt zijn vrouw Gerty Vanhoef levenloos in de woonkamer van hun brandende hoeve. Vlammen in het haar en op haar rechterarm, haar jurk bijna volledig verbrand. Rond haar hals zit een smeulende plastic tas. Hij sleurt haar het huis uit en belt de hulpdiensten.
Pas dan ziet hij het bloed. Ze heeft steekwonden. Dit is geen ongeluk.
In feite heeft de Belgische journalist en schrijver Chris De Stoop zijn eigen subgenre gecreëerd binnen de true crime: de moord op de boerderij, oftewel 'de hoevemoord'. In Het boek Daniel (2020) schreef hij meesterlijk meeslepend over zijn oom Daniel, die in zijn vierkantshoeve in Henegouwen werd vermoord door hangjongeren - zijn hoofd werd met een hooivork ingeslagen. En nu is er De Damiaanhoeve.
Bert en Gerty zijn de eigenaren van de Damiaanhoeve, aan de oever van de Maas. In dat prachtige rivierlandschap groeide Bert op 'daar waar Nederland op zijn smalst is en België op zijn breedst'. Al generaties lang trotseren mensen er het water. De Stoop leert het koppel kennen in december 1993, als hij een reportage maakt over een overstroming. Het water staat kniehoog in huis, het gezin wordt met een helikopter geëvacueerd, 'baby Linde in een sportzak, haar hoofdje eruit bungelend'.
Water is niet de enige bedreiging voor de Damiaanhoeve. Het machtige landschap staat sinds de jaren veertig onder druk van bedrijven die de vruchtbare grond willen ontgrinden. 'In enkele decennia veranderde de Maas in een gatenkaas, van Maaseik tot Roermond, krater na krater over een lengte van vijfentwintig kilometer, waar de loop van de historische rivier nog nauwelijks te herkennen viel.' De bewoners mopperen: 'Jullie het geld en wij het gat.' Intussen zijn de weinige woningen die er staan onteigend en gaan multinationals hun gang onder het motto 'iedereen wint met grind'. Alleen de Damiaanhoeve houdt stand.
In het najaar van 2021, bijna dertig jaar na hun eerste ontmoeting, contacteert Bert Chris De Stoop. Hij wil zijn 'horrorverhaal' vertellen. Dat relaas is dan ook erg 'destoopiaans': er is de clash tussen natuur en nijverheid, tussen de kleine man en grote bedrijven, een strijd van David versus Goliath. En de hoevemoord natuurlijk.
Zoals we van De Stoop gewend zijn - het engagement dat uit zijn hele oeuvre spreekt is bewonderenswaardig - maakt hij van De Damiaanhoeve een sociaal bewogen boek waarin hij een persoonlijke geschiedenis verweeft met grotere maatschappelijke verschuivingen. Hij haalt het stikstofdebat aan, vermeldt terloops dat je de befaamde maaspaling niet meer mag eten omdat het water vervuild is met dioxines, pcb's en andere giftige stoffen.
Hij gooit zelfs een lijntje uit tot in het neolithicum om zijn punt te maken: archeologen leggen in het rivierlandschap een boerennederzetting bloot die vervolgens weer wordt weggebaggerd. 'Hier begon de beschaving en werd de Elerweerd een cultuurlandschap, voor meer dan zesduizend jaar. Tot nu dus.'
Maar waar De Stoop in Het boek Daniel een persoonlijk verhaal universeel wist te maken, neigt hij nu naar sentimentaliteit. Hij plaatst gracieuze zwanen tegenover oprukkende baggermachines, noemt het dorpsleven 'helder als pompwater'. En Bert en Gerty lijken - op enkele minimale karakterzwaktes na - halve heiligen.
De Stoop noemt De Damiaanhoeve 'het meest frustrerende verhaal' waaraan hij ooit begon, omdat de moordenaar niet werd gevonden. Voor Het boek Daniel sprak hij nog met de daders van de brutale roofmoord en schreef hij met veel empathie over hun uitzichtloze situatie. Deze keer kreeg hij geen toestemming om met justitie of politie te spreken omdat de zaak officieel nog geen cold case is. Dus praatte hij enkel met Bert en zijn kinderen.
Alleen: Bert Bohnen is officieel een verdachte. In 2020 werd hij, meer dan twee jaar na de dood van zijn vrouw, gearresteerd. Intussen is hij weer vrij, en wellicht is hij onschuldig. Maar De Stoop pleit hem zonder enig voorbehoud vrij.
Zelf haalt De Stoop Justine Triets briljante film Anatomy of a Fall aan, waarin een vrouw beschuldigd wordt van de moord op haar man. Er zijn geen getuigen en amper sporen. Of ze het gedaan heeft, laat de film in het midden. In een interview zei regisseur Triet dat de film toont 'hoe we over elkaar oordelen, hoe onze perceptie gekleurd wordt, hoe we een eendimensionaal beeld van mensen hebben'.
Ook De Stoops perceptie lijkt gekleurd. Hij schrijft hoeveel hij gemeen heeft met Bert: 'Onze boerenafkomst, een hoeve die even oud is, de verknochtheid aan een bedreigde boerenstreek, een veel te vroeg gestorven vader, een moord in de familie, een gevoel van gemis en verlies.'
Misschien had De Stoop een andere missie en wilde hij vooral Bert helpen, die niet kan leven met de smet verdacht te zijn. 'Nee, hij kan er niet mee leven maar hij kan er ook niet mee doodgaan. Hij kan niet doodgaan zonder dat zijn naam gezuiverd is.'
De 'hoevemoord' ontrafeld
Paul van der Steen
rt/aa/08 m
De Maas op de grens van Belgisch en Nederlands Limburg kent totaal verschillende gezichten. Het stroompje dat in droge tijden vredig voorbij kabbelt, kan door overvloedige neerslag veranderen in een kolkende stroom die tot wel honderd keer zoveel water afvoert.
De Damiaanhoeve, in een uiterwaard van dit deel van de Maas bij het Belgische Heppeneert, veranderde op een dinsdag in 2018 even radicaal van gezicht. Bert Bohnen en zijn vrouw Gerty Vanhoef hadden van hun boerderij eigenhandig een paradijselijke plek gemaakt. Een oase van rust. Maar opeens stond alles in lichterlaaie.
Bohnen zag het bij thuiskomst aan het begin van de avond en betrad de vlammenzee om zijn vrouw eruit te slepen. Dat lukte, maar ze kon niet meer worden gered. Nader onderzoek wees uit dat zij op gruwelijke wijze was vermoord.
Dit nog altijd onopgeloste moordmysterie staat centraal in De Damiaanhoeve van Chris De Stoop. Bohnen benaderde de Belgische auteur zelf. Ze kenden elkaar. De Stoop maakte al eens een reportage bij de Damiaanhoeve tijdens het hoogwater van 1993, toen de Nederlandse journalistiek massaal uitrukte naar de ondergelopen Maastrichtse kerkdorpen Borgharen en Itteren.
Misschien voelde Bohnen ook aan hoe goed zijn ervaringen aansloten bij eerdere boeken van De Stoop. In Dit is mijn hof ging de schrijver terug naar de hoeve van zijn ouders in de Hedwigepolder, het Zeeuwse boerenland dat moet wijken voor de natuur. Het boek Daniel gaat over de moord op zijn bejaarde oom Daniel, wiens lijk wordt gevonden in het puin van een hoeve, die in de fik gestoken is. In dat boek gaat De Stoop ook de confrontatie aan met de jonge daders, leden van een jeugdbende.
Dwars
Bohnen staat meer in de wereld dan oom Daniël, maar hij kan even dwars zijn. Zoals eigenaars op hun huisdier kunnen gaan lijken, zo kunnen bewoners kennelijk de substantie van het omringende landschap aannemen. "Ik ben een keikop", legt Bohnen uit aan de schrijver. "Er is hier een uitdrukking: hoe dichter bij de Maas, hoe harder de kei."
Die hardheid maakt dat Bohnen en zijn vrouw hun hoeve niet wilden opgeven voor de plannen van bedrijven om grind af te graven, waarbij ze een lager overstromingsrisico en nieuwe natuur beloofden. Hun huis was hen te dierbaar en het winterbed van de Maas al evenzeer. Bovendien: grind kun je er maar één keer uithalen en vruchtbare grond levert elk jaar weer nieuwe oogsten op.
'Keikop' Bohnen heeft ook de kracht om ellenlange verhoren te ondergaan en om een sleutelrol te spelen bij een reconstructie door justitie van de fatale dinsdag op de hoeve. Die afgebrande woning bouwt hij daarna met wat hulp van anderen langzaam weer op. Dat werkt als een soort therapie.
Maar de klappen blijven komen. In een verder rustige zomer treedt de Maas buiten zijn oevers en zet de hoeve onder water. Bohnen krijgt een kankerdiagnose. En in 2020 arresteert de politie hem.
Een groot deel van het onderzoeksteam zegt dat zijn verklaringen 'met spuug en paktouw' aan elkaar hangen. Hij moet zich maar eens verlossen van de zware rugzak die hij al die tijd met zich meedraagt, zeggen zijn verhoorders. Alles laten ze tunnelen naar hun conclusie: van zogenaamd inconsistente verklaringen tot een tijdelijke dip in het huwelijk van Bohnen en Vanhoef heel lang geleden. Bohnen komt weer vrij, maar de verdenking blijft boven de zaak hangen.
Het kafkaëske optreden van de dienders roept verbazing op. Keer op keer dringen ze aan op een test met een leugendetector, toch een bewezen onbetrouwbaar apparaat. En een deel van de scenario's rond de moord en brand wordt niet of nauwelijks onderzocht.
De Damiaanhoeve is geen whodunit. Stiekem had De Stoop wel de hoop dat de ontknoping zich tijdens zijn onderzoek en schrijfproces zou aandienen. Maar hij wist dat die kans klein was. Tijdens een vroeg gesprek met Bohnen liet de schrijver hem al weten 'dat dit het meest frustrerende verhaal is waar ik ooit aan ben begonnen, en toch zal ik eraan beginnen'.
Waarachtig engagement
Want de epische en dramatische kanten van de geschiedenis maken De Damiaanhoeve het vertellen en het lezen waard. Mede dankzij het scherpe observatievermogen en de soepele pen van de schrijver. De Stoop heeft ook de gave van het waarachtige engagement: hij blijft nooit de koele waarnemer, maar wordt ook nooit de kleffe meelever. Zorgvuldig doserend laat hij de lezer alle emoties van zijn personages doorleven.
Een enkele keer schiet De Stoop net iets te ver door. De grote belangen van de ontgrinders en hun moeizame relatie met de bewoners van de Damiaanhoeve voor de brand mogen niet onvermeld blijven. Maar deze partij wordt op momenten in het boek net even te veel en te gemakkelijk in de verdachte hoek gedrukt, terwijl ook hier hét overtuigende bewijs ontbreekt. Een korte verantwoording met mondelinge en schriftelijke bronnen had daarom niet misstaan in het boek.
Uiteindelijk is De Damiaanhoeve vooral listig gecomponeerde non-fictie over alle goede en boze krachten die verhalen kunnen losmaken. De ontgrinders creëren hun eigen sprookje met het voorspiegelen van een 'Monaco aan de Maas' en een slogan als 'Iedereen wint met grind'.
Bohnen weet na de dood van zijn vrouw en de verwoesting van de hoeve nog een beetje overeind te blijven door alle herinneringen aan het leven met zijn echtgenote en de lange geschiedenis van zijn voorouders op de feeërieke plek aan de rivier. Ondertussen dringt justitie binnen in verhalen die helemaal niet voor de buitenwereld bestemd waren en fabriceren de opsporingsinstanties hun eigen scenario's. In het dorp draait de geruchtenmachine intussen overuren.
Alle opgediste verhalen dreunen nog wel even na bij de lezer. Die mag er zijn eigen waarheden uit zeven.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.