Het schip van de laatste kans : nazi's en joden op de SS Serpa Pinto : Rio de Janeiro - Lissabon - New York 1942

Op verbluffende en bijzonder boeiende wijze zoomt Rosine De Dijn in Het schip van de laatste kans in op een vrijwel ongekende gebeurtenis, die op treffende wijze de paradoxale en tevens wrange situatie tussen nazi’s, neutralen en joden bij aanvang en tijdens de Tweede Wereldoorlog weet te schetsen.
In mei 1942 werd de Portugese scheepskapitein Américo dos Santos van de SS Serpa Pinto, gelast met de reis Brazilië - Lissabon. Aan boord bevinden zich gewezen Duitse emigranten, waaronder protegés en trouwe leden van Hitlers Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP), en fervente aanhangers van het nieuwe Duizendjarige Rijk, die samen met hun gezinnen, op het hoogtepunt van de oorlog, op weg zijn naar de Heimat met de leuze Heim ins Reich. In juni van datzelfde jaar wachten in Lissabon wanhopige joodse vluchtelingen uit Europa, die opgejaagd door de racistische naziterreur aan boord van SS Serpa Pinto, een veilig heenkomen hopen te vinden aan de andere kant van de oceaan.
De Dijn schetst in beide dramatische pendelbewegingen de historiek, de achtergrond en de persoonlijke levensloop van enkele opvarenden. Naast archieven, brieven, dagboeken en wetenschappelijke studies, was de auteur wat betreft de geschiedenis van de SS Serpa Pinto en deze tragische episode uit de Tweede Wereldoorlog aangewezen op ooggetuigen. De persoonlijke notities en verhalen van de ondertussen hoogbejaarde joodse slachtoffers was voor de auteur een bron van onschatbare waarde. Met evenveel inlevingsvermogen en verve dook ze in het verleden van de Duitstalige Brazilianen met hun nazisympathieën, in het besef dat niemand wars is van beïnvloeding en dat levensverhalen nu eenmaal diametraal kunnen verschillen. Ook hier maakte De Dijn gebruik van de dagboeken, documenten, foto’s en herinneringen die Duits-Braziliaanse ooggetuigen en hun nakomelingen haar ter beschikking stelden. Precies in de Duits-Braziliaanse gemeenschap in São Paulo wist ze een halve eeuw na de feiten ooggetuigen over te halen tot een confrontatie met hun verdrongen naziverleden.
In haar voorwoord stelt de auteur: ‘Spoedig zullen deze ooggetuigen hun ogen sluiten. Hun stemmen zullen verstommen. Daarom moeten we blij zijn met elke getuige die wij nu nog aan het woord kunnen laten. Velen lieten mij een blik in hun ziel toe – berouwvol of niet, verblind of gelouterd, bitter of gelaten, gebroken of lucide.’ Het is dankzij deze getuigenissen dat de auteur ons een blik gunt vanuit het laatste venster op de donkerste tijd van de 20e eeuw. Een knap gedocumenteerde en emotioneel geladen brok geschiedenis. [Staf Schoeters]