Jouw huid : roman
Jeroen Theunissen
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij Antwerpen, 2014 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 9619 |
Dirk Leyman
rt/aa/20 m
Beleeft de familieroman een hausse in de Vlaamse letteren? Je zou het haast geloven, nu minstens drie jongere auteurs zich met volle ambitie aan het genre wagen. Saskia de Coster lanceerde zonet Wij en ik en gooit daar verrassend hoge ogen mee. Binnenkort komt Paul Baeten Gronda met Straus Park, aangekondigd als een 'grote kosmopolitische roman' over familie, liefde en wraak. En op Passa Porta stelt Jeroen Theunissen De omwegen voor, waarin hij de merkwaardige lotgevallen van een verbrokkeld gezin en een drieling in kaart brengt. There's something in the air.
Jeroen Theunissen beschouwt zijn romans als 'trage reflecties' op de hem omringende realiteit. Literatuur is voor hem "een kennis- en waarheidsinstrument", zoals hij onlangs in een lezing betoogde, "een middel om complexiteit te creëren". Telkens smeult er een maatschappijkritische ondertoon in de vaak weerbarstige romans van Theunissen, die in Het einde en Een vorm van vermoeidheid de Grote Vragen niet schuwde en nijvere idealisten ten tonele voert.
Filosofische terzijdes
De omwegen is allerminst een familieroman van klassieke snit. In korte hoofdstukken reconstrueert Theunissen de geschiedenis van een middenklassegezin met een beladen verleden. Volgens postmodernistisch recept dien je een en ander bij elkaar te puzzelen en spring je als bij een hinkelspel heen en weer in de tijd. Theunissen deed een verdienstelijke poging om al zijn stokpaardjes in een bedding te gieten, maar bijt de tanden stuk op een overdosis plotwendingen.
Aanvankelijk lijkt het of de auteur resoluut de voorrang geeft aan het verhaal en zijn politieke agenda naar de achtergrond dringt. Dat is slechts schijn. Zijn hoofdpersonages, de drieling Joris, Jonas en Johan, zonen van de labiele, 'ingeslapen' Anita Beck en politicus Guy Goetgeluck, stuurt hij weg van het ouderlijk huis, op een onbestemde queeste door de wereld, op zoek naar zichzelf en uiteindelijk naar verbondenheid. Hun achttiende verjaardag, precies op het moment dat nihilistische popheld Kurt Cobain zich van het leven berooft, vormt een keerpunt. Aan het eind laat Theunissen hen weer aarzelend bij elkaar soelaas zoeken, zelfs nadat Johan eerst van de aardbol verdwijnt. Erg geloofwaardig is dat niet: Joris komt precies op tijd om te verhinderen dat Johan zich in Italië opknoopt. "Johan was gelukkig nooit handig geweest, zijn vingers trilden, hij keek snel op naar de broer die blijkbaar besloten had hem uit zijn zelfgezochte hel te bevrijden." Tja.
Natuurlijk is een van de broers een onversneden wereldverbeteraar en is de ander een steenrijke zakenman. Kwestie van de roman als vehikel te kunnen gebruiken voor filosofische en politieke zijsprongetjes. Maar na een tijd gaat dat excessieve reflecteren over moraliteit én zingeving behoorlijk vervelen.
Vader en raspoliticus Guy Goetgeluck, "man van de actie" die zich nooit veel om zijn gezin heeft bekommerd, verkast gaandeweg van de socialistische partij naar de Vlaams-nationalisten. Dat geeft Theunissen de kans om ook nog enige kanttekeningen bij de opkomst van de N-VA en het opportunisme van politici te maken. Aan het eind jongleert hij met het estafettestokje van de voortplanting, wanneer halfzus Tina een drieling verwacht. De cirkel lijkt rond.
Enkel sterke magen kunnen al die verwikkelingen verteren. Theunissen schurkt thematisch tegen generatiegenoten David Nolens en Jeroen Olyslaegers aan, hij las hun boeken ongetwijfeld met het vergrootglas. Maar als vanouds toont hij zich een matig stilist. Je proeft het harde zwoegen op een gepolijste zin, te zelden zul je Theunissen op een mooie alinea betrappen.
Bert Van Raemdonck
2/ei/24 m
De omwegen is een groots opgezette familieroman met de drieling Johan, Joris en Jonas als spilfiguren. Deze drie rusteloze zielen laten zich leiden door de drang van hun dromen, maar net zoals hun vader in de politiek geen enkele ideologie trouw kon blijven, zo komen ook de drie Jo's nooit helemaal met hun idealen in het reine. Bereik je het meest door je helemaal voor anderen in te zetten of door in de complete anonimiteit je hoogsteigen kleine heil te vinden? Word je een betere versie van jezelf door je impulsen te volgen, of ligt het geluk net in de perfecte beheersing van al je driften? En is het moreel verkeerd om je voorspoed te zoeken in beursbubbels, new age of ecoterrorisme?
Heimat
De drie Vlaamse broers Goetgeluck zoeken een antwoord op hun vragen in verre uithoeken van de wereld. Terwijl de ene de planeet afreist als spreekbuis van de linkse kerk, vestigt de andere zich als gewiekste speculant in Amerika en zoekt de jongste naar een sublieme idylle in de exotische voormalige sovjetrepubliek Toeva. Maar de kracht van hun broederschap blijkt taai, en zelfs hun verste omzwervingen blijken uiteindelijk slechts lange, blinde omwegen naar elkaar, hun geboortegrond en hun godvergeten moeder.
Theunissen heeft aan de levensloop van zijn hoofdfiguren zoveel kronkels en bochten gegeven dat hij met De omwegen het onmogelijke heeft gepresteerd. Enerzijds past dit epische boek perfect in de aloude traditie van de Vlaamse heimatliteratuur, anderzijds rekent het finaal af met dat vermaledijde genre. Het vlakke Vlaanderen dat hier dienstdoet als setting is namelijk een blinkende bakermat waar dromen en verlangens worden geboren, maar tegelijk is het ook een eindbestemming waar zieke mannen en vrouwen van Europa hun laatste adem uitblazen.
Het feestelijke slot van de roman, waarin de belofte van een nieuw begin voor de drie Jo's weerklinkt, is bijgevolg hoopvol, maar ook ontnuchterend helder. Mensen worden niet verenigd door de Vlaamse, Belgische of Europese bodem waarop ze toevallig wonen, maar door de even dwaze als prachtige dromen en mislukkingen die al die moeders, vaders, broers en halfzussen met elkaar delen. Het geluk ligt niet in de bestemming, zelfs niet in de weg naar die bestemming, maar in de meest onwaarschijnlijke en toch broodnodige omweg.
Odyssee
Het thema van de omweg als meest zinvolle manier om het leven op te vatten, wordt weerspiegeld in de meanderende stijl waarin het boek is geschreven. Theunissen schrijft vaak fenomenale volzinnen die een halve bladzijde in beslag nemen en die bol staan van de uitweidingen, nuanceringen en bijgedachten. Weinig romans bevatten zoveel woorden tussen haakjes, de beknopte (en minder beknopte) bijzinnen zijn ontelbaar, en zelfs de meest onbeduidende nevenpersonages worden met liefde en gevoel voor detail getypeerd.
In De omwegen is een verteller aan het woord die in al zijn breedspraak bijna negentiende-eeuws aandoet. De stem van die verteller klinkt dwingend, krachtig en meeslepend. Het duurt een bladzijde of tien voor ze zich helemaal van je meester heeft gemaakt, maar daarna weergalmt elke zin in je hoofd alsof hij door zo'n haardvuurwarme offscreen-stem uit de trailer van een Hollywoodfilm wordt voorgelezen. Voor deze moderne Odyssee heeft Jeroen Theunissen de Homeros in zichzelf ontdekt.
Het resultaat is een Vlaamse Legends of the fall waarin, behalve enkele memorabele personages en een bos aandoenlijke verhalen, ook een grote schep humor en een grondige, maar genuanceerde maatschappijkritiek zijn verweven. Met zijn grote thema's van leven en dood, maar ook met zijn terzijdes over wetenschap, religie en politiek lijkt Theunissen in De omwegen soms naar Harry Mulisch en De ontdekking van de hemel te knipogen. Dat is zeker het geval wanneer hij op het einde een comateuze vrouw, een vallende boom en een gevaarlijk geniaal wonderkind opvoert. Theunissen schrijft weliswaar met meer ironie en kritisch commentaar dan Mulisch deed, maar diens tomeloze ambitie en literaire bravoure kenmerkt ook dit weergaloze boek.
'Het is niet af', zegt de jongste telg van de familie Goetgeluck op het einde van dit boek. Hij heeft het helemaal fout.De omwegen is juist heel erg, en zelfs helemaal af.
De auteur: Vlaamse dichter en romancier, schreef eerder onder meer Een vorm van vermoeidheid en De stolp.Het boek: Drie broers trekken alle windrichtingen uit om hun idealen na te jagen, maar belanden uiteindelijk weer waar ze zijn vertrokken: onder de kerktoren.
ONS OORDEEL: een episch en feestelijk boek.
Marnix Verplancke
rt/aa/20 m
De eerste zin: Hoe kon het ooit gebeuren dat in een ogenschijnlijk normaal gezin uit de bredere middenklasse twee zonen zomaar met de noorderzon verdwenen?
Johan, Jonas en Joris heten de drie zoons van Europarlementariër Guy Goetgeluck en zijn vrouw Anita. En inderdaad, twee van hen zetten het op een lopen, al blijft de derde ook niet thuis. Joris maakt zijn halfzuster zwanger en zoekt zijn heil in een joert in het verre Rusland. Johan offert zijn academische carrière op om tussen twee zelfmoordpogingen door een predikant van het nieuwe kosmopolitisme te worden en in India lof te oogsten van Arundhati Roy alvorens het terrorisme sexy te maken. En Jonas, die van jongs af aan alleen maar miljonair wilden worden, huwt zich binnen in een Amerikaanse beleggingsfondsfamilie waar hij binnen een paar jaar uitgroeit tot een van de beste portefeuillehouders.
In een luchtige, zakelijke, maar soms ook licht satirische stijl schetst Theunissen aan de hand van deze drie mannen en hun omgeving een beeld van de wijze waarop de wereld de voorbije halve eeuw is veranderd. Ambitieus, zegt u? Inderdaad, en hij slaagt met verve. Het gezin Goetgeluck spat uit elkaar. Zelfs Guy en Anita redden het niet samen, en waarachtig menselijk contact lijkt een probleem voor iedereen. Alan Sokals postmoderne grap en Bernie Madoffs piramidespel worden feilloos ingepast in dit epos dat ondanks alles en dan bedoelen we niet alleen een martelscène die in een Belgische kazerne speelt maar weggelopen lijkt uit Abu Ghraib toch een relativerende toon weet te behouden. Theunissen is geen Lanoye die op barokke wijze afrekent met een karikaturaal Vlaanderen, maar wel iemand die medelijden heeft met de feilbare menselijkheid van zijn personages die toevallig hier geboren zijn, maar hun lot delen met iedere andere wereldburger.
Marnix Verplancke
rt/aa/20 m
Je roman gaat zowel in tijd als in plaats heel breed. Wilde je een Amerikaanse Vlaamse roman schrijven?
JEROEN THEUNISSEN: Dat was heel bewust. Ik wilde iets heel anders doen dan ik tot nu toe gedaan had. Ik wilde meerdere hoofdpersonages en een brede omgeving, in een neorealistische stijl à la Jonathan Franzen. Maar anderzijds wilde ik ook gewoon een verhaal schrijven over het Vlaanderen dat ik ken, met personages die verder kijken dan de landsgrenzen. Ik heb Vlaanderen immers altijd ervaren als een redelijk gesloten gebied waarin het makkelijk is om idealen te ontwikkelen en naar het buitenland te verlangen.
En waar die idealen ook leiden tot generatieconflicten?
THEUNISSEN: Pater familias Guy kan niet begrijpen dat zijn generatie niet de top bereikt heeft en dat er dus nog verzuchtingen over zijn voor de jongere generaties. Maar die zijn er natuurlijk altijd. Hij was ooit marxist en Vlaams-nationalist, maar hij verkocht zijn ziel om verkozen te worden. Zijn kinderen zijn net zo idealistisch, alleen liggen hun idealen op een ander vlak, en willen ze iets doen aan de uitbuiting van de aarde of de onvolmaaktheid van de mens.
Zegt idealisme in feite niet meer over de mens achter die idealen dan over de idealen zelf?
THEUNISSEN: Idealen zijn inderdaad beter geschikt om jezelf te ontdekken dan om de wereld daadwerkelijk te veranderen. Al mijn personages willen iets bijzonders betekenen, maar ze weten niet precies wat. Neem bijvoorbeeld Johan, die het bestaan van de realiteit ontkent en de wereldwijde democratie op poten wil zetten. Dat is allemaal heel erg overroepen, en hij doet het alleen omdat hij niet gelukkig is en niet weet hoe te leven. Ik denk dat Johan daar trouwens niet alleen in staat, maar dat dat voor heel veel idealisten geldt. Uiteindelijk zijn we als mens toch zeer klein. We willen allemaal de toekomst sturen, maar dat is natuurlijk niet mogelijk. Zelfs politici blijken op dat vlak vrij machteloos. Ik denk dat er maar weinig mensen zijn die op hun zeventigste bereikt hebben wat ze op hun zeventiende als ideaal vooropstelden. En gelukkig maar ook.
31/10/2013
Met De omwegen heeft Jeroen Theunissen zichzelf opnieuw uitgevonden, of misschien moet ik zeggen dat hij zichzelf binnenstebuiten gekeerd heeft. Hij dwingt zichzelf namelijk om niet de rechte weg te nemen, maar de omwegen.
Dat begint al bij de stijl van de roman. Theunissen schrijft lange, meanderende zinnen, vol bijvoeglijke bepalingen, interjecties en tussen haakjes geplaatste gedachtesprongen. De vaak ironische terzijdes veroorzaken een zekere afstand tussen de verteller en de personages. Maar uiteindelijk zorgt Theunissen ervoor dat de lezer mededogen voelt met de enigszins groteske personages en hen in zijn hart sluit. Hij hanteert een warme en menselijke ironie en vergeeft de verteller met zijn humor de personages hun zwakheden en kan hij deze door ironisch te zijn benoemen zonder ze rücksichtslos te veroordelen.
De omwegen bestrijkt de periode 1994-2014 en springt telkens heen en weer in de tijd. Het verhaal draait om de omzwervingen van de drieling Johan, Joris en Jonas (de drie Jo’s). Het knappe aan de vele plot turns, zijwegen en nevenplots is dat ze telkens zowel noodzakelijk als nevengeschikt zijn. Op die manier blijven de thema’s die met de verhaallijnen samenhangen elkaar telkens opnieuw verrijken. Intussen is er ook nog een ander structurerend element dat gedurende de roman steeds sterker naar voren komt: dat van de herhaling. In de afkomst en de familiegeschiedenis van de drie zonen is eenzelfde patroon te vinden van uitzwerven, falen en terugkeren. Ieder op hun eigen wijze herhalen ze het falen van hun vader. En op het eind wordt de suggestie gewekt dat het de volgende generatie op eenzelfde manier zal vergaan.
Maakt dat De omwegen tot een boek zonder hoop, een cynische roman? Geenszins. Theunissen laat zien dat naar huis terugkeren misschien wel moeilijker is dan vertrekken, omdat je dan moet toegeven dat je de wereld niet zag zoals hij is, maar zoals je hem dacht. Bovendien moeten de personages fouten maken om in te zien dat de werkelijkheid complexer is dan zij zich voorstelden, en om uit te komen bij simpele waarden als saamhorigheid en medemenselijkheid. En denk nu niet dat De omwegen door deze boodschap een melig boek is geworden. Want niets is zo eenvoudig en alles gebeurt tegelijkertijd en door elkaar heen. Juist door al die plotlijnen krijgt Theunissen het voor elkaar om de meest uiteenlopende fenomenen de maat te nemen.
Ik moet daarbij toegeven dat ik (nog?) niet kan overzien hoe alles precies met elkaar in verband staat, en of het allemaal even mooi afgerond is of niet. Dat kan me eerlijk gezegd ook niet zo veel schelen: de rijkdom van een dergelijke vertelling zit meer in de mogelijkheden die ze opent, dan in wat ze netjes afrondt. De omwegen is een schoolvoorbeeld van en een warm pleidooi voor ‘het rijke lezen’, een manier van lezen waarbij de lezer op een empathische manier complexe inzichten kan verwerven, of inzicht in de complexiteit van de werkelijkheid. En precies daarom is het uiteindelijk een boek dat hoopvol stemt. Het falen zal blijven voortduren, maar het zal niet voor niets zijn geweest.
(Dit is een abstract van een artikel van Jeroen van Rooij. De volledige tekst is verschenen in De Leeswolf 4, 2013.)
[Jeroen van Rooij]
Jos Radstake
De hoofdstukken in de vierde roman van de Vlaamse schrijver (1977) springen van jaartal op jaartal. De leden van een Belgische familie – vader een zich van socialisme tot nationalisme ontwikkelende politicus, moeder een vrouw in de schaduw – worden gevolgd. Een drieling, drie zoons van wie de namen met Jo beginnen, staat in 1994, op hun achttiende jaar gereed om de wereld in te trekken. Ieder op zijn manier de mislukking tegemoet. Er is een intellectuele, compromisloze wereldverbeteraar; een wordt in Amerika multimiljonair en een is een van land naar land voort reizende vrijheidslievende avonturier. Via omwegen komen zij uiteindelijk weer terug in België, waar de vader, die een vreselijk geheim met zich meedraagt, zijn nadagen als politicus beleeft en de moeder in coma ligt. Personages uit de periferie van de familie worden belicht; incestueuze betrekkingen hebben gevolgen. Een breed vertelde familieroman; het vertelplezier spat er vanaf. Een intrigerend werk, ook stilistisch bijzonder, met een ongewone zeggingskracht. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.