De profeten : roman

De kloeke roman De profeten speelt zich af op een 'De Leegte' genoemde plantage in het Mississippi van de negentiende eeuw en wil volgens de achterflap 'de ziel van de slavernij blootleggen', dus ligt het vandaag de dag voor de hand dat de schrijver ervan zelf een donkere kleur heeft en geen 'huidloze' of 'toubab' is, zoals witte mensen in het boek worden genoemd. Robert Jones Jr. blijkt zich bijzonder sterk bewust te zijn van dit belang van zijn huidskleur, en zozeer, zelfs, acht hij zichzelf de aangewezen persoon om dit grote verhaal van onrecht en onmenselijk leed te vertellen dat hij, een vijftigjarige New Yorker, zijn debuut onder meer aan 'de voorouders' opdraagt, die hem 'inspireren zodat ook ik getuigenis kan afleggen'. Of deze voorouders erg veel reden hebben om over het graf heen blij te zijn met die getuigenis, is evenwel een vraag die jammer genoeg ontkennend moet worden beantwoord.

Het eerste en belangrijkste probleem is dat we hier te maken hebben met een schrijver die buitengewoon beroerd formuleert. Jones' stijl is wel als 'lyrisch', ' gorgeous' en 'bezwerend' omschreven, maar getuigt helaas vrijwel uitsluitend, net als het hele boek, van ambities die niet worden waargemaakt. Zinnen als 'Er liep een lijn door Adams midden' en passages à la 'Hij kwam omhoog om op Samuel te gaan liggen, die even schrok voordat hij zich weer ontspande. Zacht, langzaam liet Isaiah zijn tong over Samuels tepel gaan, die in zijn mond tot leven kwam. Ze kreunden allebei' zijn schering en inslag, en maken dat de lezer in snel toenemende mate aan vertwijfeling ten prooi valt: moet hij nu in ergernis het boek een verre hoek in keilen, of juist in tomeloos gegrinnik uitbarsten?

Voor dat laatste, echter, handelt De profeten over te serieuze zaken: ook in een literair weinig hoogstaande context staan onversneden racistisch sadisme en de bijbehorende verschrikkingen garant voor onthutsing en een beklemd gevoel bij de lezer, bij wie elke neiging tot lachen dan ook voortdurend de kop ingedrukt wordt. Tegenover al het uitzinnig geweld, zowel fysiek als geestelijk, plaatst Robert Jones Jr. niet de humor maar de liefde, meer bepaald de homoseksuele liefde, zoals die glorieus bestaat tussen de voornoemde, ongeveer zeventienjarige stalknechten Isaiah en Samuel, en tussen Sarah en Mary ('hun benen verstrengeld en beide bosjes schaamhaar met hun eigen stralende ster verenigd'). Maar eveneens kwam homoseksualiteit veelvuldig voor, zo leert ons de roman, in prekoloniaal Afrika, waar zij in tegenstelling tot vandaag als de normaalste zaak van de wereld - als liefde - beschouwd werd, bijvoorbeeld door het volk van de vrouwelijke, kaalgeschoren 'Koning Akusa' waartoe de slaven op 'De Leegte' behoorden. Trouwens, ook de kunstzinnige Timothy, de enige van de vier zonen van plantagehouder Paul die erin is geslaagd om het giftige voedsel van de zwarte keukenmeid Maggie jaren aan een stuk te overleven, wordt bij het heimelijk aanschouwen van het nachtelijke samenzijn van de 'niggers' Isaiah en Samuel 'stijf in zijn broek'. Het is Timothy's amoureuze passie die aan het eind van het verhaal onrechtstreeks voor nog een boel meer bloed zal zorgen dan er sowieso tot dan toe al vloeide.

Juist deze mengeling van softe erotiek en historische wreedheid maakt dat De profeten naar mijn aanvoelen niet enkel een slecht geschreven en langdradig, maar op de koop toe vrij dubieus boek is, dat onbedoeld vragen oproept naar de verschillen tussen relevant en modieus, en tussen gedurfd en goedkoop. Denk aan een blootfilm die in een nazikamp gesitueerd is. Het letterkundige pendant daarvan heeft de would-be literaire zoon van James Baldwin, tot wiens werk deze roman zich verhoudt als een geblutste pingpongbal tot de maan, bij dezen afgeleverd.

Vertaald door Monique Ter Berg en Gerda Baardman, Spectrum, 400 blz., 24,99 € (e-boek 14,99 €). Oorspr. titel: 'The prophets'.