Leerschool

In de dagen dat mensen erachter beginnen te komen dat Facebook (God ziet alles) een geloof is dat afgezworen moet worden, is daar Leerschool, geen roman van Tara Westover. Voordat ze haar verpletterende herinneringen begint op te halen, moeten we van de schrijfster weten dat we non-fictie gaan lezen, en dat sommige namen en persoonlijke kenmerken zijn gewijzigd.

Dan stuiten we op een 'opmerking van de auteur'.

Ik citeer: 'Dit verhaal gaat niet over het mormonisme, noch over enige andere religieuze overtuiging.'

Ik zou zeggen: vertel jij dat verhaal nou maar, dan maken wij lezers wel uit waar het over gaat. Omdat het verhaal wel over mormonisme gaat, doet de opmerking denken aan Magrittes geniale schilderij Ceci n'est pas une pipe.

Ik citeer verder: 'Er komen veel verschillende soorten mensen in voor; sommigen zijn gelovig, anderen niet; sommigen zijn vriendelijk, anderen niet.' De auteur wil geen verband suggereren tussen de twee eigenschappen, positief noch negatief.

Je kunt als lezer nu twee kanten op. Of je denkt: ja kom nou, ik heb wel wat beters te doen, of je denkt: iemand die zich op zo'n wonderlijke manier indekt, moet wel wat meegemaakt hebben.

Dat maakte mij nieuwsgierig.

Voor ik begon te lezen, heb ik me wikipediaans verdiept in het mormonisme. De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen vindt zijn oorsprong in 1820, als Joseph Smith op zoek naar het ware geloof in een persoonlijke ontmoeting met Jezus Christus te horen krijgt dat de christenen er vanaf zo'n twee eeuwen na zijn hemelvaart een zootje van gemaakt hebben. Jezus draagt Joseph op een nieuwe vroegchristelijke kerk op te richten. Polygamie is een geaccepteerde praktijk en alleen de man kan het ambt beoefenen. De gelovigen hebben een sterk gevoel van uitverkoren onafhankelijkheid en wantrouwen vooral de staat en zijn instituties.

Leerschool beschrijft de volwassenwording van een meisje in een streng mormoons milieu in Idaho.

We kennen het in Trouw als 'politieke goudmijn' omschreven genre: verziekte jeugd door het niets en niemand ontziende geloof van een vader en een hem voor de lieve vrede toegewijde moeder. Tot voor kort werd dat genre voornamelijk beoefend door mannen (Jan Wolkers, Maarten 't Hart, Jan Siebelink), maar nu staan ook de vrouwen op. Denk aan Franca Treur, Margriet van der Linden en recent Marieke Lucas Rijneveld.

Een oppervlakkige conclusie kan luiden dat de vrouwen iets meer mededogen met hun vaders hebben. Of dat ze niet de religie van alles de schuld willen geven - mogelijk is dat de achtergrond van Tara Westovers statement dat haar boek niet over het mormonisme gaat.

De vraag die haar veel meer bezighoudt, is: wat kun je aan je lot veranderen? En zo niets: hoe kun je dan je lijden vormgeven? Tot in het onbegrijpelijke probeert Tara de vaak gewelddadige ander te begrijpen, op zoek naar een bewustzijn waarin de brute absurditeit van haar jeugd betekenis kan krijgen.

In tegenstelling tot Knielen op een bed violen, waarin we de vader van Jan Siebelink willen toeschreeuwen: schop ze d'r uit, die ellendige colporteurs die pretenderen te weten wat Gods wil is, overheerst in Leerschool - misschien ook dankzij de titel - het geruste gevoel dat Tara de lezer door alle stadia van haar onthechting zal weten te leiden. Die lezer kan zich en passant afvragen in hoeverre hij of zij zelf gevangen zit in de loyaliteit aan het zaad.

Dat het gruwelijke en wonderbaarlijke echt gebeurd is, doet niets af aan het geschrevene, al heb ik hier en daar wel het gevoel dat het iets minder realistisch had gekund. Misschien dat juist daardoor het volkomen ontbreken van seksualiteit opvalt. Maar dat is mijn enige kritiek.

Dat Gods wegen een onontwarbaar net vormen van toeval en logica werd weer eens bevestigd doordat dit boek me zomaar werd toegestuurd. Iemand voelde dat ik het moest lezen. Dat gevoel was juist. In voorbereiding op deel 1 van mijn memoires - deel 2 verscheen vorig jaar - pieker ik over de dilemma's van mijn vader, die als zoon van een door God geroepene - mijn grootvader -bestemd werd om predikant te worden. De vader kende de genade van de heilige vonk, de zoon had het botte lot te aanvaarden om een vak uit te oefenen waarbij iets meer komt kijken dan een diploma. Ik verdiep mij dus in zijn geloofsstrijd, zijn mogelijkheden tot verzet en de uiteindelijke verzoening met zijn lot.

Kiezen, daar komt het op aan. Misschien tot het inzicht komen dat je helemaal niet hoeft te kiezen of God wel of niet bestaat. Hij is en Hij is er niet. Of Hij je gevangen houdt of bevrijdt, is niet aan God. Dat is aan de mens zelf.

Leerschool van Tara Westover is een gelaagde zoektocht naar een persoonlijk bewustzijn. Verplichte kost voor de vijfde generatie tot in den treure afgescheiden gereformeerden, voor de vierde generatie pinksterbeweging, de derde generatie moslims en verder voor iedereen die in zijn jeugd beschadigd is door huiselijk, seksueel of verbaal geweld, en die weet dat er meer in hem of haar zit in dan eruit komt.

RARE JEUGD

Tara Westover groeide op onder mormonen, kreeg zo goed als geen opleiding en schopte het toch tot Harvard en Cambridge. Het boek over haar bizarre jeugd staat al weken hoog in de New York Times-bestsellerlijst.

****

Uit het Engels vertaald door Lette Vos. De Bezige Bij; 400 pagina's; € 22,99.