De vrolijke verrijzenis van Arago
Tomas Lieske
Tomas Lieske (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Em. Querido's Uitgeverij, 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : POEZIE : LIES |
Jeroen Dera
2/ei/24 m
Met Keto Stiefcommando verscheen onlangs Tomas Lieskes tweede Parijs-Afrikaanse poëziebundel. De eerste was Daedalea (2016), destijds een nieuwe en gewaagde stap in het oeuvre van deze dichter en romancier: nooit eerder schreef Lieske poëzie die zich zó dicht in de buurt van het proza begaf. Daedalea wordt dan ook aangeduid als 'een vertelling in gedichten en prozagedichten'. Als centrale figuur fungeert de Afrikaanse Parijzenaar Mosje (een toespeling op de Bijbelse Mozes), rond wie een stemmenspel wordt opgevoerd door acht zogenaamde 'klonkies' - arme Afrikaanse immigranten aan de onderkant van de Franse samenleving.
Vier van die klonkies keren nu terug in Keto Stiefcommando, waarin zich net als in Daedalea een duidelijk narratief aftekent. De plaats van handeling is de Parijse Rue du Faubourg Saint-Denis, die in noordelijke richting naar de kathedraal van Saint-Denis loopt - een christelijk monument vol 'pronkgraven' van Franse koningen. Keto Stiefcommando, de geestelijk leider van de klonkies, zet in Lieskes bundel een praalstoet naar deze kerk op het getouw, want het mausoleum biedt ook onderdak aan één held met Afrikaanse wortels: Kame Tristan, met naast hem Nneka, 'ook wel Isolde genoemd'. Gezeten op een vuilniswagen stevent Stiefcommando met zijn volgelingen op Saint-Denis af, om daar de gezamenlijke voorvader te eren.
Met dit verhaal zet Lieske even lucide als opzichtig de geschiedenis naar zijn hand, want in de Franse koninklijke (en vooral ook koloniale) historie is geen ruimte voor Afrikaanse helden. Het is alsof de dichter het Franse verleden voor een deel een Afrikaanse smoel wil geven. Voor zijn personages, die natuurlijk niet los te zien zijn van hedendaagse immigranten in Parijs, betekent dit dat zij actief hun eigen lieux de mémoire kunnen gaan vormgeven. Zij worden in Lieskes poëzie in staat gesteld een plaats op te eisen in de Franse culturele herinnering. De naam Kame Tristan is veelbetekenend: de Afrikaanse jongensnaam Kame, die 'afgezonderd' of 'regenarm' betekent, versmelt hier met een iconisch ijkpunt uit de westerse literatuurgeschiedenis. Zonder Tristan was Kame nog letterlijk 'afgezonderd', maar bij Lieske wordt hij onderdeel van een Europese culturele traditie.
Manipulatie
In essentie gaat het in Keto Stiefcommando dan ook om het manipuleren en toe-eigenen van de geschiedenis. Dat blijkt niet alleen uit het overkoepelende narratief over de klonkies die naar de kerk trekken, daarbij sprekend in een mengelmoes van Nederlands en Afrikaans, maar ook uit de poëzie die zij onderwijl scanderen. Lieske wisselt de monologen van zijn personages voortdurend af met gedichten over de kinderjaren van tot de verbeelding sprekende historische figuren. Je zou kunnen zeggen dat de dichter daarmee - bij monde van zijn personages - een reeks literaire praalgraven optrekt, waarbij hij schaamteloos de representatie van de uitverkoren figuren (van Francis Bacon tot vliegenier Amelia Earhart) manipuleert.
Een voorbeeld kan Lieskes werkwijze goed inzichtelijk maken. De klonkie die luistert naar de naam Damn Good Memory stelt in het verhalende deel met een knipoog naar T.S. Eliot vast dat vrijdagavond 'de wreedste van alle avonden' is: terwijl mooie meisjes door ''n doppie wasgoedeversagter naar violier gaan geuren' en wellustig dansen en flirten, is hij aan de zijlijn tot 'botteldoppies' (flessendopjes) overgeleverd. De wreedheid wordt vervolgens uitvergroot via het begeleidende gedicht, want daarin komt niemand minder dan Charlotte Corday aan het woord, de roemruchte achttiende-eeuwse activiste die de Franse revolutionair Jean-Paul Marat vermoordde terwijl hij in bad zat. Zij portretteert zichzelf - hoe ironisch - als een kind dat urenlang in bad kon zitten, met een huid glimmend als 'een strakgetrokken / plastic laken'. Het is een beeld dat door en door geconstrueerd is, niet alleen omdat het zo mooi aansluit bij de geparfumeerde meisjes die Damn Good Memory tot wanhoop drijven, maar ook omdat het opzichtig anachronistisch is om een achttiende-eeuwse heldin over plastic te laten spreken.
Als Lieske in Keto Stiefcommando iets onderstreept, dan is het wel dat heldhaftige levensverhalen altijd een constructie zijn. De vraag is daarbij niet alleen wat de representatie is, maar vooral ook wie haar gemaakt heeft. Op dat punt is het beoordelen van deze poëziebundel een zeer complexe zaak. Lieskes beheersing van verschillende repertoires verdient grote bewondering, evenals de moeiteloze balans die hij vindt tussen een verhalende en een lyrische laag. Zeer sterk is ook de manier waarop hij al te bekende associaties weet te vervormen, bijvoorbeeld als hij in een gedicht over iron lady Margaret Thatcher de zon omschrijft in termen van 'een ijzeren baan die geen verbuiging kent'.
Problematisch is intussen dat Lieske in het literaire mausoleum Keto Stiefcommando weliswaar ruimte maakt voor Afrikaanse helden, maar dat hij zich daarbij ook hun stem toe-eigent. Hij laat ze spreken vanuit het straatleven dat hij niet doorleefd kent, inclusief een taalregister dat weliswaar inventief is, maar toch ook niet zonder stereotypering. Dat roept een fundamentele vraag op bij een bundel die verder excelleert in vertelplezier en taalspel: is een auteur als Tomas Lieske nu werkelijk de aangewezen dirigent voor een Afrikaanse praalstoet?
Querido, 112 blz., 17,99 €
Miel Vanstreels
In deze 'vertelling in gedichten en prozagedichten' laat Lieske (1943) vier Afrikaanse jongens uit de Parijse wijk Saint-Denis onder leiding van Keto gedichten schrijven over de kindertijd van een aantal 'helden', die geselecteerd werden uit oude tijdschriften. Omdat 'het troeppie' een afwijkend Frans spreekt, hanteert Lieske een mengvorm van Nederlands en Afrikaans. De helden vormen een bonte verzameling, van Robespierre tot Christine Keeler. Het gedicht over de Hongaarse arts Ignaz Semmelweis (1818-1865) opent als volgt: 'Was je handen, / poets je tanden, / blank te land is nu folklore; / schrob je vingernagels schoon. / Haal de kwallen uit je oren, / trek de spinnen uit je neus'. Als een gedicht klaar is, wordt het feestelijk achter een door Keto bestuurde vuilniskar naar de basiliek van Saint-Denis gebracht en toebedeeld aan een marmeren graftombe. De naam van de held wordt erop gespoten 'met taai rood kleurstof'. En wat verzucht Marlene Dietrich als kind: 'Ik wil een lichaam om anderen te behagen, / ik wil dijen waarbij iedereen zal vragen: / waar houden uw wonderbenen op?' In veel opzichten een fascinerende bundel!
Janita Monna
rt/aa/09 m
Sommigen kennen hem misschien nog, 'Keto Stiefcommando'. Hij betrad het toneel in 'Daedalia', de vorige dichtbundel van Tomas Lieske. Een figuur met messiaanse trekken, net als Jezus opgestaan uit de dood. Leider van een troep 'klonkies', Parijse illegalen, dronkaards, zwervers.
Hij is terug, in het gelijknamige 'Keto Stiefcommando'. En hij heeft een plan. Inspiratie daarvoor vond hij bij de 'tijdschriftensjouwer' die ook voorkwam in 'Daedalia' en die een baal oude kranten en magazines met zich meesleepte. Keto's idee: hij en zijn 'bijzondere troeppie' - ze hebben namen als 'Hercuul', 'Merci Merci', 'Damn Good Memory' - gaan artikelen en foto's uit die bladen halen, stukken over figuren rijp en groen uit de westerse geschiedenis. Over de kindertijd van die figuren worden gedichten geschreven, zo wordt 'blanke geest uit het verleden' tot een geest die de verschoppelingen beschermt. 'Zingend, dansend, (...) achter vuilniswagens aan door Parijs' zullen de helden vervolgens naar de basiliek Saint-Dénis gedragen worden - een Afrikaanse held zou daar ooit zijn begraven, Keto zingt zíjn verhaal.
Een op het eerste gehoor uitzinnig plan, gekunsteld misschien, maar in handen van Lieske wordt het dat nergens. De gedichten over Mozart en Robespierre, Eiffel en Alan Turing, Lyndon B Johnson, Alice van Lewis Carroll, Francis Bacon en vele, vele anderen, bekend en minder bekend, worden steeds 'ingeleid' door een van de verschoppelingen. Een droevig vers van de Afrikaanse vrouw Merci Merci, over hoe jonge kinderen uit Afrika worden losgetrokken om naar Europa te gaan, en daar in een woning op de zoveelste etage een 'grondeloos besef van eenzaamheid' ervaren, staat naast een gedicht over Hildegard van Bingen. De mystica en componiste die als klein kind het klooster in ging, 'zware, inktzwarte deuren door'.
Hercuul, zwerver uit Mali, bezingt de jonge koning Richard II (1367-1400) en de vijandigheden tussen Engeland en Frankrijk destijds. Hij eindigt met een sneer naar de actualiteit: 'En hoezo inburgeren? Wie de ander doodslaat mag door naar de volgende cursus. Dat waren toen de regels.' Onnadrukkelijk worden verbanden gelegd: gelach om de tijdschriftenman op straat wordt gevolgd door een gedicht over Groucho Marx. Als om te zeggen: zoveel verschillen al die levens niet.
De straten ('Boul Sébas') waarlangs de optocht voert, bestaan, net als 'supermarkt Goa' of restaurant 'Frog& Rosbif'. De souplesse waarmee Lieske werkelijkheid en verbeelding, heden en verleden vervlecht, het is bijna magisch.
Grenzen bestaan niet, ook niet in vorm en 'Keto Stiefcommando' is opnieuw een amalgaam van poëzie, proza en theatrale elementen. En Lieske geeft het 'troeppie' een eigen taal: zoals de Afrikanen op wie Hercuul, Merci Merci en de anderen zijn gebaseerd hun vorm van het Frans hebben, zo mengt de dichter Afrikaanse woorden en zinnetjes door het Nederlands. De tijdschriftenman is dan niet raar in zijn hoofd, het blijkt 'dat sy swaailiggie uit elkaar was geknald'.
De werkelijkheid heeft kunst nodig. Als er een dichter is die dat bewijst, dan Lieske.
Querido; 112 blz, € 17,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.