Papa, hoor je me?

Een ‘superlang stratego’, zo noemt Polle het gevecht van zijn vader tegen diens ziekte. Dat de vader het gevecht verliest, blijkt meteen uit de titel en het coverbeeld. Papa, hoor je me? toont een jongetje in blauw soldatenpak dat opkijkt naar een al even blauwe wolk. Het boek neemt het spel stratego als leidraad, en schetst in beeld en tekst het verloop van de ziekte en de dagen van het overlijden tot de crematie.
Het hele verhaal is als het ware een eenrichtingsgesprek van de zoon tot zijn overleden vader. Polle, zeven jaar en de jongste van het gezin, zit bij zijn opgebaarde vader en vertelt hem wat er gebeurt nu hij dood is, en hoe zijn ziekte verliep. Hoewel de ziekte nergens bij naam wordt genoemd, suggereren het ziekteverloop en de behandeling dat het om kanker gaat, met pillen die je ziek maken, ‘veel zieker dan je eerst was’. Tussen die beschrijving door haalt Polle herinneringen op aan leukere tijden, zoals een bezoek aan de kermis of een schaatspartijtje met het gezin. Hij vertelt over het verdriet van zijn moeder en zijn broer zonder het echt te kunnen vatten, en is het niet helemaal met zijn moeder eens als zij ‘zegt dat het voor een moeder het allerergst is als haar kind doodgaat’. Want, ‘voor een kind is het ook heel erg als een vader doodgaat. Zeker als het zo’n vader was als jij.’
De korte stukjes tekst beslaan telkens de bovenste helft van de pagina, zodat de onderste helft vrij blijft voor de illustraties. Op het eerste gezicht kan je die lezen als een afzonderlijk beeldverhaal, maar de prenten bij de flashbacks doorbreken die mogelijkheid. Hoe dan ook wordt het verhaal het sterkst verbeeld in de illustraties. Op de twee schutbladen worden het blauwe en het rode leger voorgesteld. De veertig figuren komen overeen met de echte strategostukken, en toch slaagt illustratrice Annemarie van Haeringen erin om door de stand van ogen, mond of voeten de figuren te herscheppen tot echte mensjes. Wie meteen doorbladert naar het einde, begrijpt ook dat het rode leger niet anders kan dan winnen; wie de dood in eigen persoon onder zijn pionnen heeft, heeft een onoverwinnelijk streepje voor.
Bij het eerste hoofdstuk loodst de rode spion zijn leger — letterlijk vanuit de marge — de pagina binnen, zodat ze amper enkele bladzijden verder het nietsvermoedende blauwe leger kunnen overvallen, dat verspreid over het witte blad gezellig lag te lezen, koffie dronk uit een thermos of net een brief gekregen had. Van Haeringen slaagt erin met weinig middelen en spaarzame beelden in rood en blauw precies de goede sfeer te treffen. De rechthoekige lijven refereren aan de statische figuren uit het gezelschapsspel, maar worden door een trefzekere weergave van lichaamshoudingen echte karakters. Zo slaagt de illustrator erin om met de prenten op het kruispunt van het spel en het leven te gaan staan, precies daar waar Polle, het hoofdpersonage en de ik-verteller, zich ook bevindt.
Helaas haalt de tekst dat perspectief soms onderuit. Niet alles wat Polle in korte, eenvoudige zinnen vertelt, klinkt ook echt als de bedenking van een zevenjarige. Het meest authentiek klinkt Polle in de fragmenten in de tegenwoordige tijd, waarin hij aan zijn vader vertelt wat er zich rondom hen afspeelt. De spontane en kinderlijke, associatieve gedachtengang wordt echter vaak onderbroken door flashbacks, waarin Polle vertelt over zijn vaders ziekte, alsof hij die niet zelf heeft beleefd, en Polle meteen bij de vaststelling van de dood over de ziekte reflecteert. Zo wordt de jonge verteller iets te vaak herleid tot een pion in handen van de volwassen auteur, die een verhaal wil brengen over ziekte, dood en afscheid.
Tamara Bos koos ervoor om het verhaal volledig te brengen als een gesprek. Dat neemt de spanning en een normaal tijdsverloop weg, waardoor de lezer het gevoel krijgt naar een lang gesprek te luisteren, een onnatuurlijk lang eenrichtingsgesprek voor een zevenjarige jongen.
Jonge, en misschien ook oudere lezers zullen bovendien moeite hebben om de sprongen in het tijdsverloop te volgen. De tekst is in korte hoofdstukken van een drietal bladzijden verdeeld, maar de titels vormen geen aanwijzing voor hun plaats in het verhaal. De weinige tijdsaanwijzingen die het boek bevat, zijn bovendien niet consequent ingezet. Dat de tijdsbeleving niet gewoon is tijdens een rouwproces is aannemelijk, maar een jonge lezer — die de rouwervaring niet noodzakelijk deelt — bij het verhaal houden, vereist allicht iets meer verteltechnische strategie.
Hoewel Papa, hoor je me? geen valse troost biedt, eindigt het boek met de rotsvaste zekerheid dat de vader er nog is om tegen te praten. Tegenover de vraag uit het openingshoofdstuk — ‘Toch, papa? Hoor je me?’ — staat het onomkeerbare en geruststellende besluit: ‘Want je blijft altijd mijn papa. En ik weet dat je me hoort.’ Wijdbeens zit vader vanop een wolk te zwaaien. Uit zijn schouders lijkt iets als vleugels gegroeid, en zijn generaalshoed drijft op een wolkje naast hem mee.
Het boek blinkt vooral uit in zijn illustraties. Annemarie van Haeringen bewees al eerder dat ze van dieren echte karakters kan maken — denk aan Kleine Ezel en Beer is op vlinder. In Papa, hoor je me? puurt ze haar illustraties nog verder uit tot minimale kleuren en vormen, en toont ze dat bordspelfiguren en zelfs bloemen gevoelens hebben. Verdriet in zijn allermooiste vorm.  [Frauke Pauwels]